Page Text
________________
नयशुद्धयशुद्धिविचारे परिभाषावैविध्यम्
१०९
अपीति चेत् ? तर्हि सदद्वैतवादिसङ्ग्रहापेक्षया धर्माधर्मादिग्राहिणः सङ्ग्रहस्य शुद्ध्यापत्तिः । यावद् धान्यमाने च तं व्यापारयन् 'किमिदम् ?' इति पृष्टः सन्नाह- 'प्रस्थकोऽयम्' इत्यादि विशेषावश्यक भाष्यवृत्तिवचनेन प्रस्थकत्वेन ज्ञायमाने धान्यमाने व्यापृते प्रस्थक एव सर्वविशुद्धेः कथनीयत्वापत्तिश्च तद्ग्राहिणो नैगमस्याकुट्टितनामानं प्रस्थकत्वेन ग्राहिण: नैगमस्यापेक्षया सूक्ष्मार्थग्राहित्वात् ।
`वस्तुतस्तु नयानां शुद्ध्यशुद्धिविचारे न कापि नियतैका परिभाषा दृश्यते, अपि तु विविधा एव । तथाहि - नयरहस्ये 'ते च प्रदेश- प्रस्थक- वसतिदृष्टान्तैर्यथाक्रमं विशुद्धिभाज: ' इत्युक्त्वा प्रदेशदृष्टान्ते सङ्ग्रहापेक्षया व्यवहारस्य शुद्धत्वमुक्तं, 'पञ्चानामेव प्रदेश:' इति सङ्ग्रहाभिप्रायप्रदर्शनान्तरं 'व्यवहारस्त्वाह - पञ्चानां प्रदेशस्तदा स्याद्यदि साधारणः स्यात्, यथा पञ्चानां गोष्ठिकानां हिरण्यमिति । प्रकृते तु प्रत्येकवृत्तिः प्रदेश इति 'पञ्चविधः प्रदेश:' इति भणितव्यम्' इत्येवं व्यवहाराभिप्रायस्य प्रदर्शितत्वात् । परंतु प्रस्थकदृष्टान्ते व्यवहारापेक्षया सङ्ग्रहस्य शुद्धत्वमुक्तं, नैगममतमुक्त्वा 'व्यवहारेऽप्ययमेव पन्थाः' इति व्यवहारातिदेशानन्तरं ‘सङ्ग्रहस्तु विशुद्धत्वात् कारणे कार्योपचारं कार्याकरणकाले च प्रस्थकं
સમાધાન-તો પછી, સદદ્વૈતવાદીસંગ્રહનયની અપેક્ષાએ ધર્માસ્તિકાય-અધર્માસ્તિકાયાદિ દ્રવ્યગ્રાહી સંગ્રહનય શુદ્ધ બની જશે. (કારણ કે એનો વિષય સૂક્ષ્મ છે.) તથા વિશેષાવશ્યક ભાષ્યની વૃત્તિના ધાન્ય માપવામાં તેનો ઉપયોગ કરતી વેળા આ શું છે એવું પૂછવા પર ‘આ પ્રસ્થક છે' એમ કહે છે... આ વચનપરથી, આવા વપરાશમાં આવેલ પ્રસ્થક પણ નૈગમને પ્રસ્થક તરીકે માન્ય છે...ને એ જ સૂક્ષ્મતમ વિષયરૂપ છે. માટે આકુષ્ટિતનામા પ્રસ્થકને નહીં, પણ આ પ્રસ્થને જ જોનાર નૈગમભેદને સર્વવિશુદ્ધ કહેવો પડે.
વસ્તુતઃ નયોની શુદ્ધિ-અશુદ્ધિના વિચારમાં કોઈ એક ચોક્કસ પરિભાષા છે નહીં, પણ વિવિધ પરિભાષાઓ જ છે. તે આ રીતે-નયરહસ્યમાં “તે ચ=નૈગમાદિનયો પ્રદેશપ્રસ્થક અને વસતિદૃષ્ટાન્તદ્વારા યથાક્રમ વિશુદ્ધિવાળા જાણવા.” એમ કહીને પ્રદેશદૃષ્ટાન્તમાં संग्रहनयनी अपेक्षाखे व्यवहारनयने विशुद्ध उह्यो छे, २५ } पञ्चानामेव प्रदेशः प्रमाणे संग्रहनयनो अभिप्राय हर्शाव्या जाह व्यवहारस्त्वाह- पञ्चानां प्रदेशस्तदा स्याद्यदि... ઇત્યાદિરૂપે વ્યવહારનયનો અભિપ્રાય દર્શાવ્યો છે. (એટલે કે આ દૃષ્ટાન્તમાં સંગ્રહ કરતાં વ્યવહારનય શુદ્ધ હોવો જણાય છે.) પરંતુ પ્રસ્થક દૃષ્ટાન્તમાં વ્યવહારની અપેક્ષાએ संग्रहनयने शुद्ध भाव्यो छे, आरए } नैगममत डहीने व्यवहारेऽप्ययमेव पन्थाः
-
| SR No. | 005793 |
| Book Title | Nyayavinshika |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Abhayshekharsuri |
| Publisher | Divya Darshan Trust |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 370 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 7 MB |