________________
॥ श्री शंभेश्वरपार्श्वनाथाय नमः ॥ ॥ एँ नमः ॥
કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રીહેમચન્દ્રસૂરિવર્ડ રચના કરાયેલ
श्रीसिद्धहेमचन्द्रशब्दानुशासनम्
प्रथमोऽध्यायः
[ स्वोपज्ञतत्त्वप्रकाशिकाभिधबृहद्वृत्तिस्वोपज्ञतत्त्वप्रकाशिकाप्रकाश-शब्दमहार्णवन्यास (बृहन्यास) - मनीषिकनकप्रभविरचितन्याससारसमुद्धार( लघुन्यास ) संवलितम् ]
सूत्रम् - पुं- स्त्रियोः स्यमौजस् । १ । १ । २९ ॥
-: तत्त्वप्राशि :
औरिति प्रथमा-द्वितीयाद्विवचनयोरविशेषेण ग्रहणम् । सि अम् औ २ जस् इत्येते प्रत्ययाः पुंलिङ्गे स्त्रीलिङ्गे च घुट्संज्ञा भवन्ति ।
-: तत्त्वप्राशिानो अनुवाह :
સૌ એ પ્રમાણે પ્રથમા-દ્વિતીયા દ્વિવચનનો અવિશેષતાથી ગ્રહણ કરવો. તેથી આ પ્રમાણે ક્રમ થશે : એકવચનનાં સિ અને મમ્ તથા દ્વિવચનનાં બંને સૌ તથા બહુવચનનો નસ્ એમ પાંચ પ્રત્યયો પુલિંગ અને સ્ત્રીલિંગમાં ઘુસંજ્ઞાવાળા થાય છે.
"
(त०प्र०) राजा । राजानम् । राजानौ तिष्ठतः । राजानौ पश्य । राजानः । स्त्रियाम् -सीमा । सीमानम् । सीमानौ तिष्ठतः, पश्य वा । सीमानः । “नि दीर्घः ' [ १.४.८५. ] इंति दीर्घः । पुं- स्त्रियोरिति किम् ? सामनी, वेमनी; घुट्त्वाभावाद् दीर्घो न भवति ।
अनुवाह :- 'राजन्' शब्दमां घुट् प्रत्यय पर छतां न्नी पूर्वनो स्वर 'नि दीर्घः' (१/४/८५) સૂત્રથી દીર્ઘ થાય છે. અને આ દીર્ઘ કાર્યના પ્રયોગો અનુક્રમે પુલિંગ અને સ્ત્રીલિંગ નામોમાં
