Page Text
________________
સૂ૦ ૧-૧-૪૨
૭૫૬ અધ્યર્ધ શબ્દની નિવૃત્તિ થાય છે, તો પણ બાકીની અનુવૃત્તિ નીચે આવે છે. કારણ કે બાકીનાને નિવૃત્ત કરી શકે એવાનો અભાવ હોવાથી જ તેઓ બૃહવૃત્તિટીકામાં કહે છે કે “ક પ્રત્યય પર છતાં અને સમાસના વિષયમાં સંખ્યા જેવું થાય છે.”
पांयनी संध्याने पूरन॥२' से प्रभारी पू२९॥ अर्थम पञ्चमम् श६ प्राप्त थाय छे. वे "अर्धम् पञ्चमम् येषु" ते प्रभारी बहुप्रीBि समास ४२त 'अर्धपञ्चमाः' थाय छेतेनो अर्थ 'साधु से પાંચમું જેઓને છે એ પ્રમાણે થાય છે. અડધા એવા પાંચમાવડે ખરીદેલ એ પ્રમાણે ખરીદવા मर्थमा “सङ्ख्या -डतेः च..." (६/४/१3०) सूत्रथी क प्रत्यय थdi अर्धपञ्चमकम् प्रयोग प्राप्त थाय छे.
'मा मेवा पांयमा सू५3i43 4N८' सेवा अर्थमा अर्धपञ्चमशूर्पम् प्रयोग प्राप्त थाय છે. અહીં મધપશ્વમં શબ્દ સંખ્યા જેવો થવાથી અને ખરીદવા અર્થમાં વિધાન કરાતા એવા इकण् प्रत्ययन विषय थवाथ. "संख्या समाहारे च" (3/१/८८) सूत्रथा द्विगुसमास थयो छ तथा द्विशुसमासथी. अर्हद् सुधीन। अर्थमा इकण् प्रत्यय उत्पन्न थयो डोवाथ. "अनाम्न्यद्विः प्लुप्" (/४/१४१) सूत्रथा में इकण्नो दो५ थाय छे. २॥थी अर्धपञ्चमशूर्पम् प्रयोगना प्राप्ति थाय छे.
(शब्न्यासानु०) एतच्चतुष्टयं सङ्ख्यातिदेशसूत्रम् । ननु बहुगणडत्यतूनां सङ्ख्यातिदेशविधायकं सूत्रद्वयं न कर्तव्यम्, न चैकादिवन्नियतविषयपरिच्छेदहेतुत्वरूपसङ्ख्यावाचित्वममीषां नास्तीति सङ्ख्याप्रदेशेषु कथं सम्प्रत्ययः स्यादिति वाच्यम्-"वाऽतोरिकः" [६.४.१३२.] इति सङ्ख्याभूतादत्यवन्ताद् इकमनुशासता सङ्ख्यात्वस्य ज्ञापनात् । अथ तथाऽप्यतोरेवैकस्य कृते ज्ञापकं स्यादिति चेत्, सत्यम्-"पित्तिथट् बहु-गण-पूग-सङ्घात्" [७.१.१६०.] "अतोरिथट्" [७.१. १६१.] "षट्-कति-कति-पयात् थट्" [७.१.१६२.] इति ज्ञापकैस्तेषां सर्वेषामपि सङ्ख्याकार्यस्य सिद्धत्वात् । ननु "पित्तिथट् बहु-गण०" [७.१.१६०.] इत्यादौ विशेषाश्रवणात् सङ्घवैपुल्यवाचिनोरपि बहुगणशब्दयोः सङ्ख्याकार्यं स्यादिति चेत्, न-अनैयत्येनापि सङ्ख्याभिधानदशायामेतयोः सङ्ख्याकार्यं भवतीत्येतावन्मात्रज्ञापनेन चरितार्थत्वे सति सर्वथा सङ्ख्यानभिधानदशायां सङ्ख्याकार्यकल्पनस्य गौरवपरास्तत्वात् । भूर्यादीनां त्वनियतसङ्ख्यावाचिनां ग्रहणं तु न भवति नियतसङ्ख्यावाचिनां पञ्चादीनामेव लोके सङ्ख्याशब्देन प्रसिद्धत्वात्, प्रसिद्धाप्रसिद्धयोः प्रसिद्धग्रहणस्य न्याय्यत्वात् । नन्वेवमपि बहुगणयोरिव पूगसङ्घादीनामपि सङ्ख्याकार्यप्रसङ्गः, न च बहुगणयोः सामान्यापेक्षं ज्ञापकं पूगादीनां तु पित्तिथट् विषयमेवेति वाच्यम्, एकसूत्रोपात्तत्वेन समानतया वैषम्यसम्पादने बीजाभावादिति चेत्, मैवम्-लक्ष्यानुरोधेन क्वचित्
| SR No. | 005770 |
| Book Title | Siddha Hemchandra Shabdanushasanam Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jagdishbhai |
| Publisher | Jagdishbhai |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 396 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |