Page Text
________________
૦ ૧-૧-૪૦
૭૦૬
44
એકવચન કર્યું છે તથા ‘‘નૈઋત્વ...” (લિંગાનુશાસનનાં નપુંસકલિંગમાં શ્લો. ૯)થી નપુંસકલિંગ કર્યું છે. આથી ‘“વદુશળમ્' સ્વરૂપ સામાસિક શબ્દને પ્રથમાનો “સિ” પ્રત્યય લાગતાં “અતઃ સ્યમોડમ્' (૧/૪/૫૭) સૂત્રથી “સિ” અને “મમ્”નો “અ” આદેશ થતાં તેમજ “સમાનામોત:” (૧/૪/૪૬) સૂત્રથી પૂર્વનાં “અ”કારનો લોપ થતાં “વહુાળમ્” એ પ્રમાણે પ્રથમા એકવચન સિદ્ધ થાય છે. “વત્તુળમ્” એ પ્રમાણે એકવચનવાળો પ્રયોગ હોવા છતાં પણ અહીં બે શબ્દ ગ્રહણ કરાય છે, (નિશ્ચિત કરાય છે,) એવી સ્પષ્ટતાને જણાવવા માટે આચાર્ય ભગવંત બૃહદ્વૃત્તિટીકામાં કહે છે કે, “વત્તુ” અને “ળ” એ પ્રમાણે બે શબ્દો.
(श० न्यासानु० ) इमावनेकार्थकाविति कीदृशार्थावत्र विवक्षिताविति जिज्ञासायामाह-भेदे वर्तमानाविति । बहुगणमित्युपादानेनोद्देश्याऽऽकाङ्क्षाया निवर्तनात् पूर्वसूत्रतो ‘डत्यतु' इत्युद्देश्यबोधकशब्दाऽननुवर्तनेऽपि विधेयाऽऽकाङ्क्षा न यथास्थितसूत्राद् निवर्तत इति तदर्थं सङ्ख्यावदित्यनुवर्तत एवेत्याह-सङ्ख्यावदिति । शाब्दबोधस्य धात्वर्थप्रधानत्वादध्याहरति- भवत इति ।
અનુવાદ :- આ બંને શબ્દો અનેક અર્થવાળાં છે. આથી કયા અર્થવાળા આ બંને શબ્દોની અહીં વિવક્ષા કરાય છે ? એવી જિજ્ઞાસા હોતે છતે ગ્રંથકાર કહે છે કે ભેદ અર્થમાં રહેલાં એવાં “વહુ” અને “ળ”” શબ્દ અહીં જાણવા. સૂત્રમાં “વદુ” અને “ળ” શબ્દનું ગ્રહણ કર્યું હોવાથી ઉદ્દેશ્યની આકાંક્ષા નિવર્તન પામે છે. આથી આગળનાં સૂત્રમાંથી ઉદ્દેશ્ય સ્વરૂપ “કત્સતુ”ની અનુવૃત્તિ નીચે આવતી નથી; પરંતુ વિધેયની આકાંક્ષા આ સૂત્રથી નિવૃત્ત થતી નથી. આથી આગળનાં સૂત્રમાંથી “સંધ્યાવત્”ની અનુવૃત્તિ નીચે આવે છે. માટે બૃહવૃત્તિટીકામાં ‘સંધ્યાવત્” શબ્દ લખ્યો છે. વૈયાકરણીઓ પ્રમાણે શાબ્દબોધમાં ધાતુઅર્થનું પ્રધાનપણું હોવાથી (ધાતુ અર્થ જેમાં વિશેષ્ય બને છે એવો શાબ્દબોધ કોઈ પણ વાક્યનો થાય છે એ પ્રમાણે વૈયાકરણીઓ માને છે.) અધ્યાહારથી ક્રિયાપદ આવે છે. માટે જ ધૃવૃત્તિ ટીકામાં “આચાર્યભગવંતશ્રી’એ ‘“ભવતઃ” લખ્યું છે.
આમ અત્યાર સુધીનાં પદોનો સમુદિત અર્થ આ પ્રમાણે થશે : ભેદ અર્થમાં રહેલા “વદુ” અને ‘“ળ” શબ્દો સંખ્યા જેવાં થાય છે.
(શવન્યાસાનુ॰ ) ‘‘મિદંપી વિવારને’ અત: ‘“માવાડો:” [.રૂ.૮.] તિ ત્રિ ‘‘તષોરુપાન્ત્ય' [૪.રૂ.૪.] રૂત્યુપાત્ત્વમુળે ભેશ:, સ ચ “મેવો વિવારળે વૈધ ૩પનાવિશેषयोः।” इति वचनादनेकार्थक इति प्रकृतोपयोगिनोऽर्थस्य निर्णयायाह- नानात्वमिति-न आनयति (न प्रापयति स्वगततयैकत्वपर्याप्तिम्) इति नाना, तस्य भावो नानात्वम् अत्र आङ्पूर्वान्नयतेः “ડિત્” [૩ળા૦ ૬૦.] કૃતિ ડિતિ આપ્રત્યયે અન્યસ્વરાવિલોવે ‘“માવે ત્વતતૌ” [...] इति त्वप्रत्ययः ।
| SR No. | 005770 |
| Book Title | Siddha Hemchandra Shabdanushasanam Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jagdishbhai |
| Publisher | Jagdishbhai |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 396 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |