Siddha Hemchandra Shabdanushasanam Part 02

SR No.: 005770
Original Sutra Author: N/A
Author: Jagdishbhai
Publisher: Jagdishbhai
Publication Year: 2013
Total Pages: 396
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 9 MB

Page 241

૬૦૯
શ્રીસિદ્ધહેમચન્દ્રશબ્દાનુશાસન ભાગ-૨ ५, टुवमू ६, ट्वोश्वि ७, टुक्षुक् ८, टुभृग्क् (टुडु ग्क्) ९, टुÉट् १०, टुमस्जोंत् ११-एते एकादश ट्वितः । लिक्ष्विदा १, त्रिफला २, जिमिदाङ् ३, लिक्ष्विदाङ् ४, निष्विदाङ् ५, जित्वरिष् ६, जिष्वपंक् ७, बिभीक्, ८, जिमिदाच् ९, लिक्ष्विदाच् १०, बितृषच् ११, जिधृषाट १२, जिइन्धैपि १३-एते त्रयोदश जीतः । ओवें १, ट्वोस्फूर्जा २, ओप्यायैङ् ३, ट्वोश्वि ४, ओहांक ५, ओहांङ्क् ६, ओव्रस्चौत् ७, ओविजैति ८, ओलजैङ् ९, ओलस्जैति १०, ओविजैप् ११, ओलडुण् १२-इत्येके, एते द्वादश ओदितः । औस्वृ १, औदित् । ऊबुन्दृग् १, ऊच्छृदृपी २, ऊतृदृपी ३-एते ऊदितः । टधे १-टित् । एते चादीतः, अन्ये त्वन्त (त्वन्तेत) एव धातवः । दरिद्राक् १, जागृक् २, चकासृक् ३, ऊर्गुग्क् ४, ओलडुण् ५-एतान् चुराद्यदन्ताँश्च वर्जयित्वा शेषा एकस्वरा एव धातव इति । तेषां च वर्णक्रमेण पाठादतिरिक्ताऽवयवस्यानुबन्धत्वं विज्ञेयमिति नास्त्यतिप्रसङ्ग इति । दीधीकि १, वेवीकि २, चिरिट ३, जिरिट ४-एतानप्यनेकस्वरानिच्छन्त्येके। तकारादी (तकादी)नामकार इत्त्वपरित्राणार्थ इति ॥३७॥
અનુવાદ :- ઉત્તરપક્ષ :- આપે બતાવેલ ઉપરોક્ત દોષ ધાતુપાઠમાં આચાર્ય ભગવંતશ્રીએ અનુબંધો બાબતમાં બતાવેલ ઉત્તમ પ્રક્રિયાથી રહેશે નહિ. સમુદાય અનુબંધવાળી વિધિ અને વ્યક્તિગત અનુબંધવાળી વિધિનાં વિષયમાં આચાર્ય ભગવંતશ્રીએ ધાતુપાઠમાં ઘણી સરસ રજૂઆત કરી છે. દા.ત. “ટુનદુ સમૃદ્ધી” (ધાતુ નં. ૩૧૨) ધાતુમાં “ટુ' વૃત્ પણ કર્યો છે અને અંતમાં “3” રૂતુ પણ કર્યો છે. અહીં સમુદાય સ્વરૂપ “ટુ'માં જેમ સમુદાય સ્વરૂપ “ની રૂતુ સંજ્ઞા માની છે, તેમ સમુદાયનાં પૃથ અવયવ “” અને “3”માં પણ રૂતુ સંજ્ઞા કરવી હોત તો અંતમાં કરેલ “3” અનુબંધની આવશ્યકતા રહેત નહિ; છતાં પણ આચાર્ય ભગવંતશ્રીએ “સુ” રૂત્ સંજ્ઞા પણ કરી છે અને એ જ ધાતુમાં પૃથ– “3” રૂતુ સંજ્ઞા પણ કરી છે. એનાથી જ જણાય છે કે સમુદાય સ્વરૂપ રૂત્ સંજ્ઞા ભિન્ન છે અને અવયવ સ્વરૂપ ત્ સંજ્ઞા પણ ભિન્ન છે. “સુ” રૂત્ સંજ્ઞા “મથુમ્” સ્વરૂપ ટૂ પ્રત્યય કરવા માટે કરી છે. જ્યારે “3” રૂત્ સંજ્ઞા “”નો આગમ કરવા માટે છે. માટે “ટુનટુ” ધાતુ સંબંધી “નવ્યુ:” કૃદન્ત બનશે. એ જ પ્રમાણે “વિત્વરિષ સંક્રમ” (ધાતુ નં. ૧૦૧૦) ધાતુમાં ફરીથી રૂાર અનુબંધ કર્યો છે તે આત્મપદ માટે છે તથા “બિ" સ્વરૂપ સમુદિત અનુબંધ વર્તમાન અર્થમાં “ત" પ્રત્યય કરવા માટે છે. જો સમુદાય સ્વરૂપ “સુ” તથા “ગિ”ની અલગ તું સંજ્ઞા ન માની હોત તો એ જ ધાતુઓમાં પાછળ પૃથર્ એવી “3” રૂતુ સંજ્ઞા અને “રૂ” ત્ સંજ્ઞા વ્યર્થ થવાનો પ્રસંગ આવત. કેટલાક ધાતુઓમાં આદિમાં ટૂ વાળા વર્ગો છે. એવા ધાતુઓ ધાતુપાઠમાં નીચે પ્રમાણે છે.