Jivsamas

SR No.: 005751
Original Sutra Author: N/A
Author: Amityashsuri
Publisher: Jinshasan Aradhana Trust
Publication Year: 1986
Total Pages: 356
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 8 MB

Page 144

ઉપસહાદ્વાર તે અવધિ દર્શન. () સહાય વગર એટલે ચક્ષુદર્શન વગેરેના સાથ વગર જે દર્શન તે કેવલદર્શન. આ ચારે દર્શન અનાકા પગ છે. આકાર નથી તે અનાકારપ્રશ્નઆ માણસ, માણસ એ પ્રમાણે સામાન્યરૂપે ગ્રહણ કરાયેલ દ્રવ્યમાં દર્શન મનાય
છે. તેમજ આ સ્ત્રી છે. આ પુરૂષ, દેવદત્ત, યજ્ઞદર વગેરે આકાર વિશેષ રૂપે આ વિચારતા જ્ઞાન કહેવાય છે.
આથી દશન ઉપગમાં પણ સામાન્ય અર્થાકાર છે, તે દર્શનમાં અનાકારતા કેમ કહો છો ?
ઉત્તર-સાચી વાત છે. પરંતુ પેટ હોવા છતાં પણ ગર્ભધારણ કરવા રૂ૫ વિશિષ્ટ પેટને
અભાવ હોવાથી કન્યા અનુદરા કહેવાય છે. રૂપિ વગેરે થાડું ધન હોય કે થેડું રૂપ હોય તેટલા માત્રથી લેકમાં દેવદત્ત નિર્ધન છે વગેરે જણાવાય છે, એ પ્રમાણે અહીં પણ દર્શને પગ હેચે છતાં સામાન્ય વસ્તુ આકારમાં જ્ઞાનગ્રાહ્ય વિશિષ્ટ આકારને અભાવ હોવાથી અનાકારપણું કહ્યું છે માટે દેષ નથી.
આથી પાંચ જ્ઞાન અને ત્રણ અજ્ઞાને આ સર્વ મળી આઠ પ્રકારને સાકારે પગ થયો. ચક્ષુદર્શન વગેરે ચાર દર્શને રૂપ અનાકારે પગ એમ બને મળી બાર પ્રકારના ઉપગે જીવને જાણવા માટે સર્વ જીવના લક્ષણ રૂપ છે. સામાન્ય રીતે આ બાર ઉપગ જીવના લક્ષણ રૂપે ગણાય છે. વિશેષ રૂપે એકેન્દ્રિય, બેઈદ્રિય, તેઈન્દ્રિયોને અતિકૃતઅજ્ઞાન, અચક્ષુદર્શન રૂપે ત્રણ ઉપગે લક્ષણ રૂપે જાણવા. ચૌરિન્દ્રિય અને અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયને મતિકૃત અજ્ઞાન અને ચક્ષુ, અચક્ષુદર્શન એમ ચાર ઉપગ લક્ષણ તરીકે જાણવા. સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયેને મનુષ્ય વગેરે જુદાજુદા છે આશ્રયી બારે ઉપગે હોય છે. અલગ અલગ સંજ્ઞા પંચેનિદ્રાને જેટલા જેટલા ઉપગે હોય તે સ્વયં બુદ્ધિથી વિચારી લેવા.
આ પ્રમાણે ઉપર કહેલ સ્વરૂપવાળા બાર ઉપગે વડે અજીવથી જીવનું અલગ લક્ષણ કરાય છે. માટે જ ઉપગ લક્ષણવાળા જીવ કહેવાય છે. આ જીવે ઉપર કહેલ ઉપગથી રહિત હોવાથી ઉપગ લક્ષણવાળા થતા નથી. અન્ય ગ્રંથમાં કહ્યું છે “૩ાા ક્ષો ગોવઃ ” એ પ્રમાણે જીવવું સામાન્યાશ્રયી ઉપયોગ રૂપ લક્ષણ છે એમ વિચારવું. જીવત્વને આ ઉપગ માત્ર સાથે કઈ પણ વખત વ્યભિચારને અભાવ હોવાથી ઉપયોગ જીવનું લક્ષણ છે. (૮૩)
હવે ચાલુ વિષયના ઉપસંહાર માટે તેમજ પ્રાસંગિક વિષયની પ્રસ્તાવના માટે ગાથા કહે છે.