________________
૩૩૨
શ્રી મહાવીરચરિત્ર. મહિને ચાલતું હતું. ત્યાં કટપૂતના નામે વાણવ્યંતરી કે જે ત્રિપૃષ્ઠના ભાવમાં સ્વામીની વિજયવતી નામે રાણી હતી. તે વખતે બરાબર તેને સત્કાર ન થવાથી ભારે મહેષને ધારણ કરતાં મરણ પામી, સંસારમાં પરિભ્રમણ કરી, મનુષ્યભવ પામતાં બાળતપથી વ્યંતરીને ભવ મેળવતાં, પૂર્વના વૈરને લીધે જિનના તેજને સહન ન કરી શકવાથી તેણે તાપસી રૂ૫ વિકવ્યું. પછી વલ્કલ ધારણ કરી, લટકતી લાંબી જટાના ભારથી હિમના શીતલ જળે બધું શરીર આર્ટ કરી, તે સ્વામીની ઉપર અદ્ધર રહી અંગ ધુણાવવા લાગી. એટલે હિમકસેથી મિશ્ર અને અતિ શીતલ પવનથી વ્યાપ્ત એવા જળબિંદુએ, બાણેની જેમ જિનના અંગે લાગતા તેમ જ પ્રતિસમયે પ્રસારેલ જટાસમૂહ અને વકલમાંથી ગળતા અતિ દુસહ જળકણો પ્રભુના અંગે શિવા લાગ્યા. એક તે સ્વભાવે માઘ માસના શીતનું દુસહ રૂપ હતું અને તેમાં વળી પ્રવૃત્ત થયેલ દુષ્ટ વ્યંતરીએ પિતાની શક્તિથી તેમાં વધારો કર્યો. એટલે પછી કહેવું જ શું ? તેવા પ્રકારની શીત વેદનાથી પરાભવ પામતાં સામાન્ય પુરૂષનું શરીર જ ગળી જાય, પરંતુ નિરૂપકમ આયુષ્યવાળા અરિહંતે જ તે સહન કરી શકે. એમ રાત્રીના ચાર પહેર શીતપસર્ગ સહન કરતાં ભગવંતનું ભવભંજક ધમ ધ્યાન વિશેષ રીતે વિકાસ પામ્યું. એટલે તે શાંત ભાવે સહન કરવાથી વિશેષ કર્મક્ષય થતાં, ભગવંતને અવધિજ્ઞાન અધિક વિકાસ પામ્યું, જેથી તે સર્વ લેક જેવા લાગ્યા. પૂર્વે ગર્ભકાળથી માંડી દેવભવ સુધીનું જ માત્ર અવધિજ્ઞાન અને અગીયાર અંગ સુધી શ્રુતસંપદા હતી. હવે કટપૂતના, ભગવંતને નિષ્કપ જાણું પ્રભાત થતાં પરાજય પામી, ઉપશાંત થઈ, પશ્ચાત્તાપ પામતી તે પ્રભુની ભક્તિપૂર્વક પૂજા કરીને સ્વસ્થાને ચાલી ગઈ. પછી સ્વામી ત્યાંથી નીકળતાં છઠું ચોમાસું કરવા ભદ્રિકા નગરીમાં ગયા. ગે શાળા પણ છ મહિને પ્રભુને મળે. ભગવંતને જોતાં ભારે હર્ષથી પાદ-પંકજે નમી, પ્રમોદ પામતે તે પૂર્વવત્ ઉપાસના કરવા લાગે. ભગવંત પણે ત્યાં વિચિત્ર અભિગ્રહ સહિત ચાતુર્માસ ખમણ કરી, પ્રાંતે બહાર પારણું કરી, ગોશાળા સાથે મગધ દેશમાં ઉપસર્ગ રહિત આઠ માસ વિચરવા લાગ્યા. પછી સાતમું માસું કરવા પ્રભુ આલંભિક નગરીમાં ગયા. ત્યાં પણ ચાતુર્માસખમણ કરી, પ્રાંતે બહાર પારણું કરી, કાંડક નામના સંનિવેશમાં ગયા અને ત્યાં ઉંચા વાસુદેવના મંદિરમાં એકાંત સ્થાને સ્વામી કાત્સગે રહ્યા. ગોશાળે પણ જીવિત રક્ષાની જેમ જિનમહાભ્યને ધારણ કરતાં, ચિરકાલ સંલીનતાથી. કંટાળો પામી, પ્રતિભયની દરકાર કર્યા વિના ભાંડની જેમ લજજાને દૂર તજી,