________________
ચતુર્થ પ્રસ્તાવ-લેખશાલા અને યૌવન. તેવટે તરતજ પ્રભુને અલંકૃત કર્યા. એવામાં સિદ્ધાર્થ મહારાજે પણ સમસ્ત કલા-કલાપમાં પ્રવીણ એવા એક મેટા અધ્યાપકને પિતાના ભવનમાં બોલાવ્યા. તેના નિમિત્તે એક મોટું સિંહાસન મંડાવ્યું અને વર્ધમાનકુમારને માટે બીજુ તે કરતાં જરા નાનું સિંહાસન રખાવ્યું. ત્યાં અધ્યાપક પાસે સ્વામી જેટલામાં ભણવા આવ્યા નથી તેટલામાં નિર્મળ મણિથી દેદીપ્યમાન ઇંદ્રનું સિંહાસન ચલાયમાન થયું. એટલે અવધિજ્ઞાનથી ભગવંતને ભણાવવાને વૃત્તાંત જાણી ઇંદ્ર વિચાર કર્યો કે-“અહો ! માત-પિતાને કેટલે બધે મેહ હોય છે? કે સમસ્ત શાસ્ત્રના પરમાર્થને જાણનાર એવા જગદીશને પણ અત્યારે ઉપાધ્યાય પાસે ભણવા એકલે છે?” એમ વિચાર કરતે ઇંદ્ર આવી, પરમ ભક્તિપૂર્વક પ્રભુને મોટા સિંહાસન ઉપર બેસારી અંજલિપૂર્વક વંદન કરી, શબ્દશાસ્ત્રને પરમાર્થ પૂછવા લાગ્યું, એટલે પ્રભુ પણ તે પ્રમાણે બરાબર કહેવા લાગ્યા. આ વખતે તે ઉપાધ્યાય પણ પરમ આશ્ચર્ય પામતે એકચિત્તે તે બધું સાંભળવાલા, તેમજ જનક અને જનનીને પણ ભારે વિસ્મય થઈ પડ્યો. એમ વિભુ શબ્દ-શાસ્ત્રના પદોના અર્થ કહી વિરામ પામતાં ઇંદ્ર તેમને કહેવા લાગ્યું કે-“આ પ્રભુ તો જાતિસ્મરણયુક્ત, ગર્ભાવાસથી પણ ત્રણ જ્ઞાન સહિત છે, તેમજ હાથમાં રહેલ પ્રકૃષ્ટ મણિની જેમ પિતાની મતિથી સર્વ વસ્તુને જાણે છે, માટે નિરર્થક આવે પ્રયત્ન શામાટે ઉઠાવ્યો?' એ પ્રમાણે સાંભળતાં આશ્ચર્ય અને પરમપદ પામેલા પ્રભુના માત-પિતા પિતાના અહેભાગ્ય માનવા લાગ્યા. ઇંદ્ર પણ પ્રભુને નમીને વર્ગમાં ચાલ્યો ગયો. ત્યાં ભગવંતે કહેલા જે કાંઈ પદ–અર્થે ઉપાધ્યાયે બરાબર ધારી લીધા, તેના અનુસારે બરાબર સંબંધ યુક્ત એક દ્રવ્યાકરણ રચ્યું. . એવામાં અનુક્રમે કાળ નિર્ગમન કરતાં ભગવાન પણ નિવિને તારૂણ્ય પામ્યા. તેના પ્રભાવે અત્યંત સ્નિગ્ધ અને સૂક્ષમ કૃષ્ણ કેશે શોભવા લાગ્યા. ઉત્તમાંગ–મસ્તક છત્રાકારે શોભતું, શ્રવણ-કર્ણમૂલ પર્યત લાંબા નેત્રયુગલવડે કમળની જેમ મુખ શોભી નીકળ્યું, અત્યંત શેભાયુક્ત રત્નની જેમ શ્રીવત્સ વડે શોભિત અને કનકાચલની શિલા સમાન વિપુલ એવું વક્ષસ્થળ ભાસતું, સપુરૂષની ચિત્તવૃત્તિની જેમ ગંભીર અને દક્ષિણ આવર્ત-ઘેરાવાયુક્ત એવી નાભિવડે અલંકૃત ઉદર કૃશ હતું, હંસના જેવા કેમળ રેમવડે મંડિત તથા હસ્તીની સુંઢ સમાન જંઘાયુગલ શેભતું, અંગુલિના અગ્રભાગે દીપતી નખાવલિ કે જે ચિંતામણિની જાણે શ્રેણિ હોય તેવડે શોભિત ચરણ-કમળ જે જયપતાકા, મગર, મત્સ્ય ઇત્યાદિ લક્ષણેથી લાંછિત હતું, તેમજ ભાવિ અપાયની આશંકા લાવી પ્રથમથી જ જિનના હૃદયથકી કુટિલતા બહાર નીકળીને કેશમાં આવી રહી હશે, એમ સમજાય છે. વળી અલ્પ સ્નેહ-ભાવ ઉત્પન્ન થયા છતાં