Ullaghraghav Ek Adhyayan

SR No.: 005744
Original Sutra Author: N/A
Author: Vibhuti V Bhatt
Publisher: Vibhuti V Bhatt
Publication Year: 1989
Total Pages: 158
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 11 MB

Page 78

નાટકમાં કાવ્યતવ અને ગેયતત્વ
અને ૪૪), રથ હતા (લે. ૩૮ અને ૫૦), શાલિની (શ્લે. ૩), ઇન્દ્રવજાત, * ૧૪), માલિની (. ૧૫), પૃથ્વી (લે. ૧૨ અને ૨૪), ઔપચ્છસિક (લે. ૧, ૧૩, ૧૮ અને ૧૯), પુષ્મિતાઝા (લે ૩૦), ઉપજાતિ (લે. ૭, ૧૬, ૧૭, ૨૨, ૨૫, ૨૪, ૪૫, ૫૪ અને ૫૯) અને આર્યા (શ્લે. ૨૬, ૩૫, ૪૮, ૫૧ અને છે), અનુષ્ટ્રભ (શ્લે. ૨૦, ૨૧, ૨૮, ૪૦, ૪૬, ૪૭, પર, ૫૫, ૫૮ અને ૬૨), વસંતતિલકા (લે. ૨, ૮, ૧૧, ૩૧, ૩૬, ૩૭, ૪૨, ૪૩, ૪૯, પ૭ અને ૬૧) અને શાર્દૂલવિક્રીડિત છંદ (લે. ૪, ૬, ૮, ૧૦, ૨૩, ૨૯, ૩૨, ૩૩, ૩૯, ૫૩ અને ૫૬)નું આયોજન થયેલું છે. એ રીતે અન્ય અંકામાંની પ્રસંગાનુસાર પ્રજાયેલી ઈદની વિવિધતા નોંધપાત્ર છે. નાટકમાં અલંકારો:
કાવ્યના શોભાકર તત્વને અલંકાર કહે છે. કેઈપણ કાવ્યની શોભા માટે અલંકારો પ્રજાવા જોઈએ એવું ભામડ–દંડી માને છે. ભારત અને નાદ.કારે પણ એ વાતને જુદા શબ્દોમાં અનુમોદન આપે છે. અલંકારોનું કેટલું, કેવું અને કયાં સુધી આયોજન અને નિર્વહણ કાવ્યને માટે ઉપકારક થઈ પડે તેની સૂચના ભામહે તથા આનંદવર્ધને સારી રીતે આપી છે. અલંકારો અંગેની ચર્ચા નાટક કે નટચસ્વરૂપને જ માત્ર અનુલક્ષીને નહિ, પણ કઈ પણ લલિતસાહિત્યની કૃતિને લાગુ પાડી શકે તેવી ચર્ચા ભરતે આપતાં જણાવ્યું છે કે રસ અને ભાવને સારી રીતે ઉઠાવ આપે એ રીતે અલંકારને પ્રયોગ થવો જોઈએ (ના, શા, અ. ૧૬). સોમેશ્વરની આ નાટયકતિને એક કલાત્મક કૃતિ તરીકે જોતાં જણાયા વિના નથી લાગતું કે કવિએ એમાં બધી જાતના અલંકારો પ્રયોજીને તેની અને રસક્ષતિ ન થાય તેની કાળજી રાખીને બને તેટલે શણગારવાને અને વિદ્વાનેને માટે આહૂલાદક બનાવાનો પ્રયાસ કર્યો છે. તેમાં શબ્દાલંકારોમાં યમક, અનુપ્રાસ તથા અર્થાલંકારોમાં લગભગ ૨૬–૨૭ પ્રકારના અલંકારે પ્રજ્યા છે. કદાચ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યો અલંકારની ચર્ચા કરીને ર૭ પ્રકારના અલંકારે સ્વીકાર્યા છે.૮ તે દૃષ્ટિએ જોતાં સોમેશ્વર તેમને અનુસર્યો હોય, પરંતુ મમ્મટ વગેરેની અલંકારોની માન્યતાને તેણે છોડી પણ નથી દીધી, એમ લાગે છે. તેમાંના કેટલાંક ઉદાહરણે આપણે જોઈએ.
અનુપ્રાસ-યમકબરા રથ પુરાવાનુરાગદ્દતરયાનાં નારિવાસિનામિમgવરિત (પૃ.૪૪) અહીં “ઘ”, “ઘ' ને દુ' લાટાનુપ્રાસ સુમંત્રની ઉક્તિમાં પ્રાસાદિક રીતે ગોઠવાઈ ગયું છે. નૌોનીપતિતા ન િિહતાનામહ (પૃ. ૬૪)