Page Text
________________
નાટક તરીકે ઉલલાઘરાઘવ”
ભવિષ્યમાં સંત્યમાં પરિણમતી બાબતનું સહજ સૂચન કરી જાય છે. તેમાં હસિકા જણાવે છે કે “તે વાનર ભલે સીતા માટે ફલપદ બને” ભવિષ્યમાં હનુમાન નામે વાનર સીતા માટે ફલપ્રદ બનવાથી હંસિકાની ઉક્તિ સાચી પડતી હોવાથી “ફલપ્રદ” બિષ્ટ પદ દ્વારા સુંદર પતાકા સ્થાનક ઉક્તિ થઈ છે.
ત્રીજા અંકમાં વનમાં જતી વખતે રામ પોતાનાં માતા-પિતાને કંઈક નમ્ર વિનંતી અને પ્રાર્થના કરે છે ત્યારે પિતા દશરથ રાજાએ રામને જવાબ આપ્યો. “વરિ અરિ બ્રીવિષ્યામિ (પૃ. ૫૬),” એ જવાબમાં પતાકાસ્થાનકને અર્થ અભિપ્રેત થયેલ છે. રાજાને જાણે કે મનમાં પિતાના જીવન વિશે સંદેશો કે અવિશ્વાસ જ થઈ જ ગયેલ હોય તેવું તેમના શબ્દોમાંથી વરતાય છે. એ એ ઉક્તિ નજીકના ભવિષ્યમાં જ સત્યમાં ફેરવાઈ જતી જણાય છે.
છઠ્ઠા અંકમાં રાવણ કે પાવિષ્ટ થઈને રામ પ્રત્યે રોષ, સીતાને ન છોડવાને મક્કમ નિર્ણય અને યુદ્ધ માટેની પ્રબળ તત્પરતા દર્શાવતાં દર્શાવતાં અવળી વાણી ઉચ્ચારે છે. રાવણથી તેમાં–“રાઘવ” ને બદલે “રાવણ” બોલીને “રાવણને બાંધવે સહિતને નાશ થશે તે નકકી જાણજે-એમ ભૂલમાં કહેવાઈ જાય છે. આ અજાણતામાં બોલાઈ ગયેલી ઉક્તિને સુંદર પતાકા સ્થાનક કહી શકાય.
સાતમા અંકમાં કાપ ટિકે ભરતને રામ વગેરેને યોગ્ય ન્યાય કરીને અર્થાત પોતાનાં કામ પતાવીને હવે “કેશુપાધિપ” અધ્યા તરફ પુષ્પક વિમાનમાં આવી રહ્યો છે એવા સમાચાર આપે છે. કાર્પેટિકનાં બધાં જ વાક્યો દ્વારા તે પ્રસંગસંપૂર્ણ રીતે સત્ય છતાં તેમાં ગેરસમજ ઊભી કરે તેવા ભાવો પ્રગટ થયેલા છે અને એમાં “કશુપાધિપ” એટલે કેઈ પણ રાક્ષસ, રાવણ અને વિભીષણ (બંને ભાઈઓમાંથી) ગમે તેને લાગુ પડી શકે તેમ છે. છતાં અહીં તે શબ્દ વિભીષણને બદલે રાવણને લાગુ પાડીને જાયે હોવાથી પતાકા સ્થાનકની ચમત્કૃતિ સર્જવા પામી છે અને તે પછીના તરતના જ સમયમાં તે પ્રમાણેનું ગેરસમજભર્યું વાતાવરણ સર્જાવા પામે છે. આથી તેને પતાકા સ્થાનક ઉક્તિ ગણી શકાય.
આવાં પતાકા સ્થાનકે નાટક માટે શોભાદાયક અને અગત્યનાં ગણી શકાય. તેનાથી નાટયચમત્કૃતિમાં અજબ વધારો થતો હોય છે.
નિયતાપ્તિ' અને પ્રકરી' (કથાનક)ને “વિમર્શ' સંધિ સાથે સંબંધ હોય છે. તેમાં (નાયકને ફલપ્રાપ્તિ માટે સક્રિય પ્રયત્ન સ્પષ્ટ જણાત હોય છે. બીજને ફલાગમ માટે પ્રયત્ન કરવા છતાં, “ગર્ભ૪ અને “અવશ૩૫ (થાનક) નિર્ભિન્ન થઈ જતું હોય છે. ફલને માટે વિધનકારક નાયકાદિ. માટે
| SR No. | 005744 |
| Book Title | Ullaghraghav Ek Adhyayan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Vibhuti V Bhatt |
| Publisher | Vibhuti V Bhatt |
| Publication Year | 1989 |
| Total Pages | 158 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |