________________
પ્રકરણ ૧
કવિ સંમેશ્વરને પરિચય ગુજરાતના સોલંકી-વાઘેલા કાળ દરમ્યાન સોમેશ્વર કવિ રાજદરબારને અગ્રગણ્ય સંસ્કૃત કવિ હતા. તે સમયે મુખ્યત્વે જૈન કવિઓનું સ્થાન અને સન્માન થતું, છતાં આ શ્રેષ્ઠ બ્રાહ્મણ કવિનાં ચરણમાં ચૌલુક્ય રાજાઓ વંદન કરતા, એટલું જ નહિ પણ તેના પૂર્વજે પણ એટલા બધા કર્મઠ વિદ્વાન અને પરાક્રમી હતા કે તેમને પણ રાજપુરોહિત પદે નીમીને માન આપતાં અને તેઓના શુભાશીર્વાદથી રાજાઓ પોતાને વિજયી અને પરાક્રમી બનવાનું સૌભાગ્ય મીનતા, - આ કવિના જન્મ, મૃત્યુ તથા કુટુંબ વિશે કંઈ ખાસ વિશ્વાસપાત્ર વિગતે હજી સુધી પ્રાપ્ત થઈ નથી, પરંતુ કવિએ પિતાની કૃતિઓમાં, ખાસ કરીને
સુરથોત્સવ” મહાકાવ્યના અંતિમ સર્ગમાં પિતાના વતન, કુલ, પૂર્વજો તેમજ પિતાના મિત્ર-આશ્રયદાતા મંત્રી કવિ વસ્તુપાલને જે પરિચય આપ્યો છે તેને આધારે કેટલીક બાબતે આપણને જાણવા મળે છે. - તે નગર (વડનગર) ને વતની, વસિષ્ઠ નેત્રને અને “ગુલેચા” કુલ– (અટક) ને હતા. કેટલાક વિદ્વાને તેને દિવેટિયા અટકના કુટુંબ સાથે સાંકળીને વડનગરો નાગર માને છે, પરંતુ તે અંગેના ચક્કસ પુરાવાના અભાવે આ કવિને વડનગરને વિદ્વાન બ્રાહ્મણ કવિ ગણ (હાલ પૂરત) યોગ્ય છે.
આ કવિના પૂર્વજે પણ ગુજરેશ્વરોનું રાજપુરોહિતપદ પરંપરાથી સંભામળતા. સેમેશ્વરના કુલના આદ્યપુરુષ સોલશર્માને મૂળરાજ (૧)એ વિ.સં ૨૮૮૧૦૫૩ ની વચ્ચે પુરહિતપદે સ્થાપ્યો હતો. તેને પુત્ર વલ્લશર્મા (૨) ચામુંડરાજ (વિ.સં. ૧૦૫૩–૧૦૬૬) પુરોહિત હતો. ઉલ્લશર્માને પુત્ર મુંજ (૧) અને તેને પુત્ર સોમ દુર્લભરાજ (વિ.સં. ૧૦–વિ.સં. ૧૦૭૮) ના પુરોહિતે થયા, આ સેમશર્મા પુરોહિતે તેની ઉત્તરાવસ્થામાં ભીમ રાજાનું પાહિત્ય કર્મ કરીને એ રાજાને યશ ખૂબ ફેલાવ્યું હતું. તે સમયે કદાચ ભીમદેવ (૧) આરંભને રાજ્યકાળ (વિ.સં. ૧૦૭૮-વિ.સં ૧૧૨૦) હેવો જોઈએ.
