________________
૧૮૪ સર્વવેદાંત-સિદ્ધાંત-સારસંગ્રહ
(દેહાદિથી) વિપરીત આત્માના સ્વરૂપને જે પ્રકાશ કે એ જ મુક્તિ કહેવાય છે. આ મુક્તિ સદા સમાધિમાં રહેનાર મનુષ્યને જ સિદ્ધ થાય છે, બીજી રીતે સિદ્ધ થતી નથી. ૮૪૪ न वेषभाषाभिरमुष्य मुक्तिर्या केवलाखंडचिदात्मना स्थितिः। तसिखये स्वात्मनि सर्वदा स्थितो जह्यादहंतो ममतामुपाधौ ॥ ८४५॥
કેવળ અખંડ ચિદાત્મારૂપે જે સ્થિતિ, એ જ મુક્તિ છે આત્માની એ મુક્તિ જુદા જુદા વેષ અથવા ભાષાઓથી થતી નથી. એ મુક્તિની સિદ્ધિ માટે તે પોતાના આત્મસ્વરૂપમાં જ સદા સ્થિતિ કરવી જોઈએ; અને ઉપાધિ વિષેની અહંતાને તથા મમતાને ત્યાગ કરવો જોઈએ. ૮૪૫ ?
स्वात्मतत्त्वं समालंब्य कुर्यात्प्रकृतिनाशनम् । तेनैव मुक्तो भवति नान्यथा कर्मकोटिभिः ॥ ८४६ ॥
પિતાના આત્મતત્વને આશ્રય કરી પ્રકૃતિનો નાશ કરે; કેમ કે તેથી જ મનુષ્ય મુક્ત થઈ શકે છે; બીજી રીતે કરોડો કર્મો કરવાથી પણ મુક્ત થતા નથી. ૮૪૬ ज्ञात्वा देवं सर्वपाधापहानिः क्षीणैः क्लेशैर्जन्ममृत्युप्रहाणिः । इत्येवैषा वैदिकी वाग्ब्रवीति क्लेशक्षत्यां जन्ममृत्युप्राणिम् ॥८४७॥
આત્મારૂપ દેવને જાણ્યા પછી સર્વ બંધનરૂપ પાશે છૂટી જાય છે; અને કલેશોનો નાશ થયા પછી જન્મ તથા મરણથી પણ સંપૂર્ણ છુટકારો થાય છે. આમ આ વેદવાણું લેશન નાશ થતાં જન્મ તથા મૃત્યુથી સંપૂર્ણ છુટકારે કહે છે. ૮૪૭ भूयो जन्माधप्रसक्तिविमुक्तिः क्लेशक्षत्या भाति जन्माघभावः।।
शक्षत्या हेतुरात्मैकनिष्ठा तस्मात्कार्या ह्यात्मनिष्ठा मुमुक्षोः ॥ ८४८ ॥ ( જન્મ આદિને ફરી પ્રસંગ ન થવો, એ જ સંપૂર્ણ મુક્તિ છે; ક્લેશને નાશ થતાં ફરી જન્મ વગેરે થતાં જ નથી; અને કલેશોનો નાશ થવાનું કારણ કેવળ એક આત્મનિષ્ઠા જ છે; માટે મુમુક્ષુએ આત્મનિષ્ઠા જ કરવી જોઈએ. ૮૪૮
