________________
સર્વવેદાંત-સિદ્ધાંત-સારસંગ્રહ ૧૮૧ પદાર્થો છે; પણ આત્મા તે કામ આદિ સર્વ વૃત્તિઓને દ્રષ્ટા છે અને અવિકારી છે. આમ જે પિતાને સાક્ષીરૂપે જાણે છે, તે નિષ્ક્રિય જ રહીને એ વૃત્તિઓને (દશ્યરૂપે) જુએ છે. (જેમ કે) હું તે કામાદિને સાક્ષી છું (સાક્ષાત્ જેનારો-દ્રષ્ટા છું), તેથી મારે લીધે તે કામાદિ દેખાય છે (દશ્યરૂપે પ્રકટે છે), એમ પિતાને સાક્ષીરૂપે જાણે છે. પછી એ જ્ઞાની પુરુષ, એ સાક્ષીસ્વરૂપને તથા કામાદિ બધા દશ્યને પિતાના શુદ્ધ આત્મામાં જ લય પમાડી દે છે. ૮૨૭-૮૩૪
આત્મામાં દશ્યનો લય કરવાની રીત नाहं देहो नाप्यसुर्नाक्षवर्गों
नाहंकारो नो मनो नापि बुद्धिः । अंतस्तेषां चापि तद्विक्रियाणां .
साक्षी नित्यः प्रत्यगेवाहमस्मि ॥ ८३५ ॥ હું દેહ નથી, પ્રાણ પણ નથી, ઈદ્રિયોને સમુદાય નથી, અહંકાર નથી, મન નથી અને બુદ્ધિ પણ નથી, પરંતુ તેઓની તથા તેમના વિકારોની અંદર સાક્ષી તરીકે રહેનારો પ્રત્યેગાત્મા જ છું. ૮૩૫.
वाचः साक्षी प्राणवृत्तेश्च साक्षी।
चक्षुःश्रोत्रादान्द्रियाणां च साक्षी
साक्षी नित्यः प्रत्यगेवाहमस्मि ॥८३६॥ હું વાણીને સાક્ષી, પ્રાણની વૃત્તિને સાક્ષી, બુદ્ધિને સાક્ષી, બુદ્ધિની વૃત્તિને સાક્ષી અને ચક્ષુ આદિ ઇન્દ્રિયોને પણ સાક્ષી છું, નિત્ય છું, પ્રત્યગામા જ છું. ૮૩૬ नाहं स्थूलो नापि सूक्ष्मो न दी! ।
नाहं बालो नो युवा नापि वृद्धः। नाहं काणो नापि मुको न षंढः
साक्षी नित्यः प्रत्यगेवाहमस्मि ॥ ८३७॥
