________________
સર્વ વેદાંત-સિદ્ધાંત-સાસ ગ્રહ
૧૯૯
નથી ) તેથી જ આવી સમાધિ ‘ સવિકલ્પ’ કહેવાય છે. ૮૧૯–૮૨૨ નિર્વિકલ્પ સમાધિનું સ્વરૂપ
शात्रादिभावमुत्सृज्य ज्ञेयमात्र स्थितिर्हढा | मनसा निर्विकल्पः स्यात्समाधिर्योगसंशितः ॥ ८२३ ॥ પરંતુ જેમાં જ્ઞાતા વગેરે ભાવ ખિલકુલ છૂટી જાય અને માત્ર જ્ઞેયસ્વરૂપે જ મનની દૃઢ સ્થિતિ થઈ જાય, તે ‘નિવિકલ્પ ’ સમાધિ કહેવાય છે. આને ‘ચેગ ’ પણ કહે છે. ૮૨૩
जले निक्षिप्तलवणं जलमात्रतया स्थितम् । પૃથક ન માત્ત ત્તિ હંમ મેવાયમારતે ॥ ૮૨૪ यथा तथैव सा वृत्तिर्ब्रह्ममात्रतया स्थिता । पृथक न भाति ब्रह्मवाद्वितीयमवभासते ।। ८२५ ॥
જેમ પાણીમાં નાખેલું મીઠું' માત્ર જળરૂપે જ રહેલું થાય છે, જીદુ' જણાતું નથી અને એકલું પાણી જ ભાસે છે, તે જ પ્રમાણે અંતઃકરણની વૃત્તિ માત્ર બ્રહ્મસ્વરૂપે જ રહે છે, જુદી જણાતી જ નથી; અને કેવળ અદ્વૈત બ્રહ્મ જ પ્રકાશે છે, ૮૨૪,૨૫ मात्रादिकल्पनाभावान्मतोऽयं निर्विकल्पकः
वृत्तेः सद्भावबाधाभ्यामुभयोर्भेद इष्यते || ८२६ ॥
આ સમાધિમાં જ્ઞાતા આદિની કલ્પના હેાતી નથી; તેથી આને નિર્વિકલ્પ માનેલી છે. આમ જેમાં અંતઃકરણની વૃત્તિ જ્ઞાતા આદિ સ્વરૂપે હાય છે, તે સવિકલ્પ; અને જેમાં તે વૃત્તિ જ્ઞાતા આદિ સ્વરૂપે રહેતી જ નથી, તે નિવિકલ્પ; આવા એ ખન્નેમાં ભેદ માન્યા છે. ૮૨૬
સમાધિ અને સુષુપ્તિમાં તફાવત समाधि सुप्त्योशानं चाज्ञानं सुप्यात्र नेष्यते । વિદો નિાવવઃ ક્ષમાધિ વિમો દૈવિ ॥ ૮૨૭ ॥ मुमुक्षोर्यत्नतः कार्यों विपरीतनिवृत्तये । હસે વિપરીતાવા આવનાયા નિવર્ણનમ્ ॥ ૮૮ ॥
