________________
તે જીત્યે સહજે ટળે જી, વિષમ કુતર્ક વિચાર; દૂર નિકટ હાથી હણેજી,
જેમ બે બઠર વિચાર..................... મન. ૧૧ અર્થ : તે મોહનીય કર્મને જીતવાથી વિષમ-આક૨ા કુતર્ક પ્રકાર = માઠા તત્ત્વના વિચારો સહજ રીતે ટળી જાય.
બે બઠર અજ્ઞાની - મૂર્ખ હતા. તેઓને હાથી ઉપર બેઠેલા મહાવતે કહ્યું કે, ‘તમે દૂર રહો, નહિંતર હાથી તમને મારી નાખશે.’ તે સાંભળી તે બંને મૂર્ખાએ વિચાર કર્યો કે, ‘હાથી પ્રાપ્ત થયેલાને હણે છે કે અપ્રાપ્તને હણે છે ? જો પ્રાપ્તને હણે છે તો મહાવતને હણે અને જો અપ્રાપ્તને હણે છે તો સામે આવનારને હણે.' એવો વિચાર કરે છે તેટલામાં હાથી આવ્યો અને તે બંનેને હણી નાખ્યા. આવા કુતર્કવાળા વિચારો સહેજે ટળી જાય.
ભાવાર્થ : જીવને સંસારમાં જકડી રાખનાર મોહનીય કર્મને જીતવાથી રાગ-દ્વેષવર્ધક સઘળા કુતર્કો દૂર થાય છે. રાગ-દ્વેષથી ખરડાયેલું ચિત્ત અસત્ત્ને સત્ માને છે, સત્ને અસત્ માને છે એટલું જ નહિ, પરંતુ તેની સાથે તે
પ્રકારનો સંબંધ રાખે છે.
મનનું આ વિકૃત વલણ જીવને અનંત સંસારના કાદવમાં ઊંડે સુધી ખેંચી જાય છે.
બે મૂર્ખાઓના દાખલામાંથી આપણે બોધ એ લેવાનો છે કે, શ્રી જિનેશ્વરદેવે જીવાજીવાદિ તત્ત્વોનું જે સ્વરૂપ પ્રકાશ્યું
ચોથી દીપ્રાદેષ્ટિની સજ્ઝાય
૮૧
