________________
ચેષ્ટા કરે – તેની પાછળ દોડે, પણ તેના હાથમાં કાંઈ આવતું નહિ હોવાથી તે ચેષ્ટા જેમ નિષ્ફળ જાય, તેમ મિત્રા આદિ ચાર દૃષ્ટિઓમાં પણ અવેદ્ય-સંવેદ્ય પદ તે જળચરની પડછાયા પાછળ દોડવારૂપ ખોટી-નિષ્ફળ પ્રવૃત્તિ જેવું હોઈ, મિથ્યા હોય છે. યથાર્થ - તાત્ત્વિક હોતું નથી.
સૂક્ષ્મબોધમાં સર્વગ્રાહિતા હોય છે. સ્કૂલબોધમાં સપાટી ઉપરની એકાંગી હિલચાલ હોય છે. વેદ્ય-સંવેદ્યપદ સ્થિર આદિ ચાર દૃષ્ટિમાં હોય છે.
આ પદના પ્રભાવથી આ દષ્ટિવાળો આત્મા પાપમાં પ્રાયઃ પ્રવૃત્તિ કરતો જ નથી અને પૂર્વ કર્મના દોષે કરીને કરે, તો પણ તેની તે પ્રવૃત્તિ તસલોહપદન્યાસ જેવી એટલે કે તપેલા લોઢા પર પગ મૂકવા જેવી હોય છે.
જેમ તપેલા લોઢા પર પગ મૂકતાં જ આંચકો અનુભવાય છે, પગ ત્યાં ટકી શકતો નથી, પણ આપોઆપ ઉંચો થઈ જાય છે. તેમ આ દષ્ટિવાળો સમ્યગુદૃષ્ટિ પુરુષ ખરેખર પાપભીરુ હોય છે.
મિત્રા આદિ ચાર દષ્ટિમાં આવું સંવેદન શક્ય બનતું નથી. તેમ છતાં જો ચાર દષ્ટિઓના પ્રકાશથી બોધગ્રસ્ત થતો આત્મા જ યથાકાળે સ્થિરા આદિ દષ્ટિને લાયક બને છે, એટલે તે-તે દૃષ્ટિ, તે-તે પદે ઉપકારક છે તે નક્કી છે.
૭૦
.
. આઠ દૃષ્ટિની સજઝાય
