________________
.
દીવો તેલ હોય ત્યાં સુધી પ્રકાશે છે, તેલ ખૂટી જતાં ઓલવાઇ જાય છે, તેમ આ દૃષ્ટિનો બોધ તથારૂપ ક્ષયોર્પશમ હોય ત્યાં સુધી પ્રકાશે છે, પછી લુપ્ત થઇ જાય છે.
દીવો પવનના ઝપાટાથી ઓલવાય છે અથવા અસ્થિર થાય છે, તેમ આ દૃષ્ટિનો બોધ પણ તથાપ્રકારના બાહ્ય નિમિત્તોરૂપ પવનના ઝપાટા આદિથી ઓલવાઇ જવાનો, અસ્થિર થવાનો ભય રહે છે.
એટલે આ દિષ્ટના બોધને દીપકના પ્રકાશની ઉપમા બરાબર ઘટે છે.
આ ષ્ટિમાં યોગનું ઉત્થાન થતું નથી. કારણ કે તેવા પ્રકારની પ્રશાન્તવાહિતા હોય છે. એટલે કે પ્રશાન્તરસનો એવો પ્રવાહ અંતરમાં વહે છે કે યોગમાંથી ચિત્ત ઉઠતું નથી.
જેમ શાંત સરિતાનો પ્રવાહ અખંડપણે વહ્યા કરે, તેમાં તરંગ ઉઠે નહિ, તેમ અત્રે યોગસરિતાના શાંત રસનો પ્રવાહ અખંડપણે વહ્યા કરે છે, તેમાં ઉત્થાનરૂપ તરંગ ઉઠતો નથી. કારણ કે આગલી દૃષ્ટિમાં ક્ષેપ નામનો દોષ ટળ્યો એટલે કોઇ પણ પ્રકારે ચિત્તમાં વિક્ષેપ ઉપજતો નથી.
ધર્મક્રિયા કરવા છતાં તેમાં મન બરાબર ન લાગે તે ઉત્થાન દોષનું લક્ષણ છે.
ઉત્થાન દોષના અભાવે ભાવ-પ્રાણાયામ-સુલભ બને છે.
આઠ દૃષ્ટિની સાય
૬૦
