________________
રાગ, દ્વેષ, અહંકૃતિ, કામેચ્છા આદિના ક્ષયથી મોક્ષ પ્રાપ્ત થાય છે', એવો બૌદ્ધનો મત છે. - અપરાધી ઉપર પ્રશાંતવાહિતા એટલે નિરંતર શાંતપણું તે મોક્ષ એવો સાંખ્યનો મત છે.
“જયાં ઉત્પાદ કે વિનાશ નહિ અને જે ધ્રુવ હોય તે મોક્ષ એવો જૈમિનીયનો મત છે.
અને “સર્વ પદાર્થમાં અસંગભાવથી અલિપ્ત ક્રિયાયુક્ત, ઉત્તમ યશરૂપ, આત્મગુણના પરિણામ સહિત, કર્મોપાધિરહિતપણે શુદ્ધ તે મોક્ષ.” આ વ્યાખ્યા જૈનશૈલી પ્રમાણે મોક્ષની છે. એવા પરિણામવાળો આ દષ્ટિવાળો જીવ હોય છે.
ભાવાર્થ : “પરિણામે બંધ' જેવો પરિણામ તેવો બંધ.
તાત્પર્ય કે એકની એક વસ્તુ જોતાં જુદા-જુદા જીવોને પોતપોતાની દૃષ્ટિ મુજબનો પરિણામ થતો હોય છે..
વસ્તુ પોતે વસ્તુરૂપે જ હોય છે. એ કોઈ પણ જીવને વળગવા જતી નથી, પણ તથા પ્રકારની દૃષ્ટિના કારણે જીવને તે વસ્તુ જોતાં તથા પ્રકારનો પરિણામ થાય છે.
લાલ કાચના ચમા વડે જોનારને દુનિયા લાલ દેખાય, પીળા કાચના ચશ્મા વડે જોનારને દુનિયા પીળી દેખાય.
દુનિયા તો જેવી છે, તેવી છે, પણ તેને જુદી જુદી દૃષ્ટિ વડે જોનારને તે જુદા-જુદા રૂપરંગ વાળી દેખાય છે.
....આઠ દૃષ્ટિની સઝાય
૧૫૬ ...