________________
૩૩
આરાધક-વિરાધક ચતુર્ભગી ટીકા:___श्रुतवन्तमशीलवन्तमुद्दिश्य देशविराधकत्वविधानेनोद्देश्यविधेययोयुत्पत्तिविशेषाद्व्याप्यव्यापकभावे लब्धे द्वितीयभने चाऽविरतसम्यग्दृष्टिरपि, "प्राप्तस्य तस्याऽपालनादिति वचनेन विरतिपरित्यागेनैव देशविराधको भणितः" इति वचनस्याऽज्ञानविलसितत्वात्, अनुपरतपदेन सूत्र एव विवृतस्याऽशीलवत्पदस्य समर्थनार्थं 'अप्राप्तेर्वा' इति विकल्पस्य वृत्तिकृताऽभिधानात्। (૧) અભ્યાસદશામાં વ્રતોનું પાલન ઈચ્છાયોગરૂપ હોય છે. (૨) વ્રતપાલન માટે સમ્યફ પ્રયત્ન ચાલતો હોય ત્યારે પ્રવૃત્તિયોગરૂપ હોય છે. પ્રવૃત્તિયોગકાળમાં બાધક સામગ્રી મળે તો સ્કૂલના સંભવે. (૩) જ્યારે તે પ્રવૃત્તિ અભ્યાસના અતિશયથી સ્થિરભાવને પામે છે ત્યારે બાધક સામગ્રીથી સ્કૂલના થતી નથી, ત્યારે તે વ્રતોનું પાલન સ્થિરયોગરૂપ હોય છે.
(૪) જયારે તે વ્રતોનું પાલન ચંદનગંધન્યાયથી જીવની પ્રકૃતિરૂપ બની જાય છે ત્યારે સિદ્ધિયોગરૂપ હોય છે.
ઉત્થાન :
પૂર્વમાં કહ્યું કે જેણે વ્રત નથી ગ્રહણ કર્યા તેને વ્રતની અપ્રાપ્તિથી દેશવિરાધકતા છે, ત્યાં પૂર્વપક્ષી આ પ્રમાણે કહે છે કે, વ્રત જેમણે લીધાં હોય અને પાળતા ન હોય તેમને દેશવિરાધક કહેવાય, પરંતુ જે અવિરતસમ્યગૃષ્ટિ જીવોએ દેશવિરતિ કે સર્વવિરતિ ગ્રહણ જ કરી નથી, તેમને દેશવિરાધક કહેવા તે ઉચિત નથી. માટે જેમણે વ્રતો ગ્રહણ કર્યા નથી એવા જીવોને વ્રતોની અપ્રાપ્તિથી દેશવિરાધક કહેવા ઉચિત નથી. તેના નિરાકરણરૂપે ગ્રંથકારશ્રી કહે છે
ટીકાર્થ:-
“મૃતવના જ્ઞાનવિયતત્વતિ,' - (બીજા ભાંગામાં) વ્યુતવાળા અને અશીલવાળાને ઉદ્દેશીને દેશવિરાધકપણાનું વિધાન હોવાથી ઉદ્દેશ્ય અને વિધેયનો વ્યુત્પત્તિવિશેષથી વ્યાય-વ્યાપક ભાવ પ્રાપ્ત થયે છતે, અને બીજા ભાંગામાં અવિરતસમ્યગદષ્ટિ પણ “પ્રાપ્ત એવા વ્રતના અપાલનથી એ વચન દ્વારા વિરતિના પરિત્યાગથી જ દેશવિરાધક કહેવાયેલ છે,” એ વચનનું અજ્ઞાનવિલસિતપણું હોવાથી અનાવૃતક્રિયાવાળાનું અપ્રાપ્તિથી જ દેશવિરાધકપણાનું વ્યવસ્થાન છે.
