Page Text
________________
૮૦]
શ્રી આનંદઘન ચોવીશી (૧) યથા પ્રવૃત્તિકરણ ત્રણે કરણે સમ્યક્ત્વ પ્રાપ્તિનાં કારણે છે. સમ્યક્ત્વ એટલે શુદ્ધ દેવ, શુદ્ધ ગુરુ અને શુદ્ધ ધર્મની પિછાણ અને સ્વીકાર. પ્રથમ યથાપ્રવૃત્તિકરણ એટલે પ્રાણીની પૂર્વકાળમાં ચાલુ પ્રવૃત્તિ હતી, તેમાં ફેરફાર ન થાય, એ પ્રવૃત્તિ હતી તેવી ચાલુ રહે, પરંતુ એની પ્રગતિ થવા માંડેલી હોવાથી અને સાતે કર્મોની સ્થિતિ ઘટેલી હોવાથી મિથ્યાત્વનું જોર અહી મંદ થતું જાય છે. પ્રાણી સકામ અને અકામ નિજર દ્વારા કર્મ પર કાંઈક કાંઈક કાબૂ મેળવતે જાય છે. નિર્જરા એટલે કર્મને ક્ષય અથવા પચાવ. ઈચ્છાપૂર્વક આત્મસંયમ વડે થાય તેને “સકામ નિજ રા' કહેવામાં આવે છે. તપસ્યા, વાચન, ધ્યાન અને ત્યાગ દ્વારા નિજ રા થાય તે સકામ નિર્જરા કહેવાય છે, એનાથી કર્મને ત્યાગ સમજણપૂર્વક થાય છે. ઈરાદા વગર પણ વેદનથી નિર્જરા થાય તે “અકામ નિર્જરા”. બે, ત્રણ, ઈદ્રિયવાળા જીવો મન વગર દુખે ખપે છે. એવાં પ્રાણીઓ સમજ્યા વગર, ઈરાદા વગર કે ઈચ્છા વગર પડે-આખડે તે વખતે જે કર્મ ખપે તેને અકામ નિર્જરા કહેવાય. પશુઓ, મનુષ્ય પરાધીનપણે સહન કરે, કે પ્રાણીનાં છેદન-ભેદન વખતે સહન કરવાની બાબતે બની આવે, તેને અકામ નિજરમાં સમાવેશ કરવામાં આવે છે. આવી રીતે સમજીને અથવા પરિસ્થિતિને તાબે થઈને કર્મનિર્જરા થાય, થઈ જાય; તેમ કરતાં કરતાં કોઈ વખત આયુષ્યકમની સ્થિતિ એક કોડાકડિ સાગરોપમની થઈ જાય છે. એની હકીક્ત આ પ્રમાણે બને છે.
જ્ઞાનાવરણીય, દર્શનારવણીય, વેદનીય અને અંતરાય, એ ચારે કર્મોની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ વિશ કડાકડિ સાગરોપમની હોય છે. એકડા ઉપર ચૌદ મીડાં ચઢે ત્યારે કેડાર્કડિ થાય, એવા સાગરોપમ ૩૦ વખત થાય ત્યારે એટલે કાળ જાય તેટલી ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ એ ચાર કર્મોની હોય છે. એટલે એક વખત બાંધેલા જ્ઞાનાવરણીય કર્મને વધારેમાં વધારે ઉદયકાળ તેટલા વખત સુધી ચાલે છે, એટલે કર્મફળ વધારેમાં વધારે એટલાં વર્ષો સુધી ચાલે છે. આ તે એક વખત બાંધેલાં જ્ઞાનવરણીય કર્મની હકીકત થઈ. એના ઉદયકાળમાં કે દરમ્યાનમાં તે બીજા જ્ઞાનવરણય કર્મ બાંધેલાં હોય છે. અને તે પ્રકારે દર્શનાવરણીય, વેદનીય અને અંતરાય કર્મ માટે સમજવું. એ પ્રમાણે નામકર્મ અને ગોત્રકર્મની ઉત્કૃષ્ટ ઉદયકાળ સ્થિતિ વિશ કડાકડિ સાગરોપમની હોઈ શકે છે અને મેહનીય કર્મની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ સિત્તેર કોડાકડિ સાગરોપમની હોય છે. આવી કર્મોની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ છે, તેમાંથી સહજ ઓછી એક કોડાકડિ સાગરોપમની સ્થિતિ પ્રાણ રહેવા દે ત્યારે પ્રાણીએ “યથાપ્રવૃત્તિકરણ” કયું કહેવાય છે. આમાં આઠમા આયુષ્ય કર્મની વાત ન કરી, તેનું કારણ એ છે કે એ કમ ભવઆશ્રયી હોઈ એને યથાપ્રવૃત્તિકરણ સાથે સંબંધ રહી શકતું નથી. સાત કર્મની સ્થિતિ, એ રીતે, એક કડાકડિ સાગરોપમથી કાંઈક ન્યૂન પ્રાણી પિતે પુરુષાર્થથી કરે અથવા અકામ નિજારાને પરિણામે થઈ જાય, તેને યથાપ્રવૃત્તિકરણ કહેવામાં આવે છે.
અહીં કર્મની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિના પ્રમાણમાં સાતે કર્મોની સ્થિતિ ઘણી ઓછી બની જાય છે. આવું કરણ તે સંસાર પરિસ્થિતિમાં ચેતને અનેક વાર કરેલ હોય છે એવી પરિસ્થિતિ આત્મવીર્યથી અને
| SR No. | 005730 |
| Book Title | Anandghan Chovisi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Motichand Girdharlal kapadia, Ratilal D Desai |
| Publisher | Mahavir Jain Vidyalay |
| Publication Year | 1985 |
| Total Pages | 540 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 12 MB |