________________
શ્રી આનંદઘન વીશી શ્રી હરિભદ્રસૂરિએ ગબિન્દુ' ગ્રંથમાં “પૂર્વસેવા” ના વિષય પર લેક ૧૦૯ થી ૧૫૧ લોક સુધીમાં વિવેચન કર્યું છે, તેને સાર “જૈન દષ્ટિએ ગ” (પૃ. ૯૬-૧૦૦)માં મેં આપે છે. તેમાં મુદ્દો એ છે કે મુક્તિપ્રાપ્તિને અંગે વિશિષ્ટ યોગમાં પ્રવેશ કરવા પહેલાં પ્રાણી તેના ઉપાયોની સેવા કરે છે. વ્યાધિ મટાડવા માટે જેમ ઔષધની સેવા કરવી પડે છે, તેમ સંસારવ્યાધિ મટાડવા માટે પૂર્વસેવા કરી ધર્મશરીર-સ્વાથ્ય સુધારવા માટે પ્રયત્ન કરવા પડે છે, શ્રી હરિભદ્રસૂરિ મહારાજે એ પૂર્વસેવાના ચાર પ્રકાર બતાવ્યા છે :
૧. દેવગુરુપૂજન, ૨. સદાચાર (દાન વગેરે), ૩. તપ વગેરે, ૪. મેક્ષ-અદ્વેષ.
પૂર્વસેવામાં આ ચાર પ્રકારની બહુ વિગતે આપી છે. પ્રાણીને આ ઝેક સંસાર તરફ હોય છે, એને સંસારના રગડાઝઘડા, મને વિકાર અને પરભાવ રમણમાં મોજ પડે છે. એને વિષયસેવનમાં મજા આવે છે. એમાંથી ઓસરવા પૂરતું જ્યારે એનો ઝોક ફેરવાય છે, ત્યારે એને પ્રથમ આ ઉપરની ચાર બાબતમાં મજા આવવા માંડે છે. એને પિતાના ઈષ્ટ દેવ કે વડીલ વર્ગ તરફ પ્રેમ અને ભક્તિ થાય છે, પરિગ્રહવૃત્તિમાં પ્રવૃત્તિને સ્થાને ત્યાગમાં મજા આવે છે, અને આ સંસારમાં રસ પડ ચાલુ રહે તે પણ મોક્ષ તરફ અદ્વેષ થાય છે, એટલે એની સંસારપરિણતિમાં મોટો ફેર પડવા માંડે છે.
આ પૂર્વસેવાના ચારે પ્રકારમાં ઘણી વિશાળતા બતાવવામાં આવી છે. એમાં “દેવ” શબ્દમાં સર્વ દેવેને સમાવેશ કરવામાં આવ્યા છે અને “ચારિસંજીવનીચાર” ન્યાયે એ એમાંથી સાર તત્વ પ્રાપ્ત કરી લે છે, અને છેવટે જિતેદ્રિય, જિતકોઇ વિશેષણોને આશ્રય કરીને ભયંકર અભેદ્ય લાગતા કિલ્લાઓને પણ તરી જવાની શક્તિ પ્રાપ્ત કરે છે એમ બતાવ્યું છે. ગુરુ શબ્દમાં માતા-પિતા, વડીલ ભાઈબહેન, જ્ઞાનવૃદ્ધ કે વયેવૃદ્ધને તેમ જ સગાંસંબંધીને સમાવેશ કરે છે. આવી વિશાળતાને પરિણામે પ્રાણી યેગમાર્ગમાં પ્રવેશ કરી પછી તેમાં પ્રગતિ કરે છે. અને સદાચારને પૂર્વસેવામાં અગ્ર સ્થાન આપવાનું કારણ તે વર્તન પર અંકુશ આવવાનું સમજાય તેવું છે. એમાં કાપવાદભીરુપણું, દીન-અનાથને ઉદ્ધાર, કરેલ ગુણને બદલે વાળવાની વૃત્તિ અને સુજનપણું તથા પરેનિંદાને ત્યાગ, સાધુપુરુષના ગુણોનું સંકીર્તન, આપત્તિમાં અદીનતા, સંપત્તિમાં નમ્રતા જેવા સાદા પણ વિશિષ્ટ આચારને સમાવેશ થઈ જાય છે. એમાં નીતિનાં સારાં નિયમો અને ધોરણોને પણ સમાવેશ થાય છે. આ પૂર્વસેવામાં ત્રીજું સ્થાન “તપને આપવામાં આવ્યું છે. એમાં બાહ્ય તપના અનેક પ્રકાર બતાવવામાં આવ્યા છે. મુદ્દો સંયમમાર્ગ પર જવાનું છે અને બાહ્ય ત્યાગથી થતી શરૂઆત અંતે સર્વત્યાગના માગે ગમન કરાવી શકે એવી એમાં શક્યતા છે. અને પૂર્વસેવાને અંગે જે પ્રકાર મુક્તિ અષ” બતાવ્યો છે. મોક્ષ તરફ ઠેષ ન હો એ અતિ ઉપયોગી અધ્યવસાય છે એ નકારાત્મક હોવા છતાં બહુ ઉપયોગી અને ખાસ જરૂરી પૂર્વસેવા છે. એને અંગે આ સ્તવનના વિવેચનમાં વિસ્તાર કરવાનું હોવાથી અને તે તેના નામને નિર્દેશ માત્ર કરવામાં આવ્યા છે,