Page Text
________________
૪૦]
શ્રી આનંદઘન-વશી માત્ર સ્થળ ચક્ષુથી જોતાં તે જોઈ જોઈને કેટલું જોવાને હતે? તારી લાંબામાં લાંબી સ્થળ નજર કેટલા માઈલ પહોંચે? તું શૂળ નજરે આગળપાછળને હિસાબ, કે નયભંગ, અંશસત્ય, પ્રમાણુ સત્ય અને કુદરતના નિયમ કેમ જાણ? એટલે આપના પંથને નિહાળવા માટે ચર્મચક્ષુ માત્ર પુરતાં હોય એમ મને લાગતું નથી.
“ભૂલે – ભૂ ” – આ શબ્દ અટપકે છેએ વિશેષણ હોય તે તેને અર્થ ઉપર કર્યો છે તે થાય એટલે કે આડે રસ્તે ચઢી ગયો હોય એમ લાગે છે. ક્રિયાપદ તરીકે તેને ગણવામાં આવે તે તેને અર્થ ભૂલમાં પડી ગયે, એમ થાય; “લેભાઈ ગ” અને “બેઈ બેઠે” એવો ભાવ પણ નીકળે છે. મતલબ, સંસાર ખેટે રવાડે ચઢી હોય, અને હેતુ કે અર્થ વગરની પ્રવૃત્તિને ભેગા થઈ પડ્યો હોય, એ ભાવ એમાંથી તારવી શકાય. સમજુ માણસ વગર પરિણામનું કે શૂન્ય પરિણામનું કામ ન કરે, એને બદલે સંસાર આખો જાણે આડમાગે ચઢી ગયે હોય, એમ લાગે છે. માર્ગ ભૂલેલા સંસારને સમજવા માટે તે કઈ દિવ્ય ચક્ષુની જરૂર પડે. આ વાત પાંચમી ગાથામાં વધારે સ્પષ્ટ થશે.
પિતાની જાતને ભાન ભૂલેલી કહેવી એ આકરી વાત છે, પણ સંસારને માર્ગ અને પ્રભુને આ પંથ જતાં સમજુ ચેતનને એમ જરૂર થાય તેમ છે કે આ બધી દોડાદોડ શેની? વધારે બારીકીથી નિહાળતાં એને એમ લાગે છે કે સંસારને બરાબર સમજવા માટે ચર્મચક્ષુ પૂરતાં નથી; એને માટે આંતર ચક્ષુ જોઈએ. અને તેને અત્ર “દિવ્ય ચક્ષુ કહેવામાં આવ્યાં છે. ' દિવ્ય ચક્ષુ એટલે આંતર ભાન, અંદરનું ઊંડું જ્ઞાન.
પુરુષપરંપરા અનુભવ જેવતાં રે, અંધે અંધ પીલાય; વરતું વિચારે રે જે આગામે કરી, ચરણ ધરણ નહીં ઠાય. પંથડો૦ ૩ પાઠાંતર–જાવતાં રે– જોયતા રે. પીલાય – પલાય, પુલાય, પિલાય. ચરણ – તે ચરણ (૩)
શબ્દાર્થ–પુરષપરંપર = સંપ્રદાયથી ચાલ્યું આવતું, ઊતરી આવતું', વગર લખાયેલું', કર્ણાકણ ચાલ્યું આવતું જ્ઞાન. અનુભવ = માર્ગદર્શન, શૈલી, પદ્ધતિ. જોવાતાં = જોતાં, દેખતાં. અંધ અંધ પીલાય = અંધની પાળ અંધની જેમ કટાઈ પડેઃ “પીલવું નું પ્રેરક અને કમણિરૂપ પીલાય થાય છે. પીલવાને અર્થે હેરાન કરવું, કનડવું થાય છે. હિંદીમાં તેનો અર્થ ઝુકવું, ઢળી પડવું અથવા પ્રવૃત્ત થવું એમ થાય છે. વસ્તુ = દ્રવ્ય, કોઈ પણ ચીજ કે પ્રવૃત્તિનું મૂળ. વિચારે = (પ્રાણી) નિગાહમાં લે, એના મૂળ પર લક્ષ્ય આપે. આગ કરી = આગમ દષ્ટિએ, સિદ્ધાન્તને મુદ્દે ચરણ = પગ, ચર્યા. ધરણ = મૂકવાનું, ધારણ કરવાનું. ડાય = હામ, પત્તો, ઠેકાણું. (૩)
૧. “ચમ' ને બદલે “ચરમ' પાઠ ઘણી પ્રતિમાં છે. “ચરમને અર્થ “છેલું ', “અંતિમ” એવો થાય. ચરમ યણ એટલે છેવટની ન્યણ, આખરી આંખ, એવો અર્થ કરીએ તે વિશિષ્ટ – સંપૂણ – જ્ઞાનીની આંખ, એ ભાવ નીકળે, એટલે આવી ચરમ નજરે જોતાં સંસાર ભૂલે સંસાર પડી ગયેલું લાગે, એ અર્થ બરાબર છે પણ એ અર્થ કરવા જતાં ચરમ અને દિવ્ય નયણ લગભગ એક જ હોઈ આ જ ગાથાના છેલ્લા પાદ સાથે એને મેળ બેસે તેમ નથી, તેથી “ચરમ પાઠને મેં ચાલુ ભાષાને “ચમ'ને અપભ્રંશ આકાર જ સ્વીકાર્યો છે. આ બાબત મને જે સૂચિત અર્થ લાગે તે અત્ર ને છે; પણ એ સૂચિત અર્થ આખા સ્તવનના સ્થૂળ રૂપને વિચારતાં બંધબેસતે લાગતું નથી.
| SR No. | 005730 |
| Book Title | Anandghan Chovisi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Motichand Girdharlal kapadia, Ratilal D Desai |
| Publisher | Mahavir Jain Vidyalay |
| Publication Year | 1985 |
| Total Pages | 540 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 12 MB |