Page Text
________________
૨ શ્રી અજિતનાથ સ્તવન
[૩૭ પાંચ સમવાયી કારણમાં પુરુષાર્થ” પાંચમા ભવ્ય સ્થાને આવે છે. કાળ, સ્વભાવ, નિયતિ (ભવિતવ્યતા), કર્મ અને પુરુષાર્થ એ પાંચે કારણે સમુદાય એકઠો થાય ત્યારે કોઈ પણ કાર્ય બને છે. જૈન તત્વમાં આ પાંચ કારણમાં પુરુષાર્થને પ્રધાન સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે. જે પુરુષાર્થ અથવા ઉદ્યમને સ્થાન ન હોય તે કર્મો તે જોર પકડી પ્રાણીને સંસારમાં રખડાવ્યા જ કરે. અને, ખરી રીતે જોઈએ તે, સારા કે ખરાબ કર્મને બાંધનાર પણ પુરુષાર્થ (ઉદ્યમ) જ છે. વળી, આત્મા જ્યારે ઉદ્યમ કરે ત્યારે એ કમની ઉપર વિજય મેળવી લે છે અને પિતા માટે અજર-અમર-નિરંજન-નિરાકાર સ્થાન પ્રાપ્ત કરી શકે છે. એટલે પુરુષાર્થને વિકાસમાર્ગમાં અતિમહત્ત્વનું સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે. એ પુરુષાર્થને જે અમલ કરે તે પુરુષ” કહેવાય. વીતરાગ ભગવાનને ચેતનરાજ કહે છે કે આપે તે પુરુષાર્થ કરી કર્મી પર વિજય મેળવ્યું એટલે આપ તે સામ્રાજ્યશાળી નરપુંગવ થયા, પણ મને એમ થાય છે કે મારું “પુરુષ’ નામ કેમ ઘટે? કોઈ મને ચેતનરામ કહે, કેઈ મને આત્મારામ કહે, કોઈ મને આનંદઘન કહે કે કોઈ મને લડવે વીર કહે, પણ હું એ (ઉપર જણાવેલા-પુરુષ) નામને યોગ્ય કેમ કહેવાઉં? એટલા માટે મેં વિતરાગ દેવને આદર્શ સ્વીકાર્યો. આપને પ્રીતમ-પ્રિયતમ તરીકે સ્વીકાર્યા, તે આપને માર્ગ નિહાળી, આપને માગે આવી જવાની હવે મારી ફરજ બને છે. - ચેતનરાજને અહીં શંકા પડી કે જેને ભગવાનને જીત્યા તેનાથી જ પોતે જિતાઈ ગયે છે ભગવાનને જે પગ તળે છે, તે પિતાને માથે સરદારી કરી રહ્યા છે તે ભગવાનના જેવા થવાને રસ્તો ખરેખર તે એ જ છે કે વીતરાગ જે માર્ગે ચાલ્યા તે પંથને નિહાળવે અને વીતરાગના પંથને અનુસરવું એ રસ્તે પિતાને નિસ્તાર થશે અને એમ બનશે ત્યારે પિતાનું “પુરુષ” નામ સાર્થક થશે એ વિચારે ચેતનજીએ અજિતનાથ ભગવાન–વીતરાગદેવના માર્ગનું વિલેકન કરવા નિર્ણય કર્યો. વિલેકન માત્ર જિજ્ઞાસા તૃપ્તિ માટે નથી, પણ એમાં પિતાના પુરુષાર્થને અવકાશ આપવાની તીવ્ર ઈચ્છા પણ જણાઈ આવે છે. ચેતન વીતરાગના આદર્શ માર્ગને નિડાળવાના કામમાં પડે છે, ત્યાં એને કેવો અનુભવ થાય છે અને છેવટે એ આશાવાદી ચેતનરાજ કેવા નિર્ણય પર આવે છે તે હવે વિચારીએ. (૧)
ચરમ નયણ કરી મારગ જેવો રે, ભૂલો સહેલ સંસાર;
જણ નયણે કરી મારગ જોઈએ રે, નયણ તે દિવ્ય વિચાર. પંથ૦ ૨ પાઠાંતર–ચરણ–ચમ (છાપેલ પુસ્તકમાં જ). નયણ – નયણે. જોવતો – જોવતાં. ભૂલે – ભૂલે (છાપેલમાં જ). એક પ્રતમાં ટેનું પદ “વાડી વિલે રે” દરેક ગાથાને છેડે મૂકે છે. (૨)
શબ્દાર્થ—ચરમ = અંતિમ; ચમ, ચામડાની, રશૂળ. નયન કરી = નયણ વડે નયને, આંખ વડે (તૃતીયા). જવતાં = જોતાં, દેખતાં. ભૂલે = આડે રસ્તે ચઢી ગયેલ, ખોટે મારગે ઊતરી ગયેલે, (વિશેષણ). ભૂ = ગલતી ખાઈ ગયો ( ક્રિયાપદ). યેલ = આખે. સંસાર = જનતાને સમૂહ, લેકનું સમુચ્ચય નામ. કણ = જે જોઈએ = જેવો જોઈએ. નયણ = આંખ. દિવ્ય = અભુત, અલૌકિક, વિશિષ્ટ. દિવ્ય નયન = જ્ઞાનદષ્ટિ (જુઓ ગાથા પાંચમી) વિચાર – જાણ, ધાર, સમજ (અનિયમિત વર્તમાન બીજા પુરૂનું એક વચન). (૨)
| SR No. | 005730 |
| Book Title | Anandghan Chovisi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Motichand Girdharlal kapadia, Ratilal D Desai |
| Publisher | Mahavir Jain Vidyalay |
| Publication Year | 1985 |
| Total Pages | 540 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 12 MB |