________________
૨૧ : શ્રી નમિનાથ જિન સ્તવન
વખાણા, સાંખ્ય-બેંગ ક્રોય ભેદે રે;
( ૩૭
જિન સુરપાદપ પાય આતમસત્તા વિવરણ કરતાં, લહેા દુગ અંગ
અથ—તી કર ભગવાનરૂપ કલ્પવૃક્ષનાં મૂળિયાં અથવા પગરૂપે સાંખ્ય અને યાગ દ'ના; તે આત્માની સત્તા ઉપર વિવેચન કરે છે, એમ એ બન્નેને જિનમતના બે પગારૂપ અંગ-અવયવ તરીકે વગર થાકયે તમે ધારી લો. (૨)
અખેદે રે. ૧૦ ૨
ટો—જિનમતરૂપ જે સુરપાદપકલ્પવૃક્ષ, તેહના પાય કહેતાં પાદ શાખારૂપ કહીએ, તે કોણ ? તે સાંખ્યમત અને યેગમત એ ભેદે કાપિલમતને ભેદે, તે માટે આત્માની સત્તા. અનેકતાનું વિવરણ તે આત્મનિષ્ઠિત માને છે. લઘુ સામાન્યપણે દુગ-ખેતુ દર્શીન તે જિનમંગ અખેદપણે છે. (૨)
વિવેચન—જૈનરૂપ જે કલ્પવૃક્ષ–ઇચ્છાપૂરનાર ઝાડ-છે તેનાં મૂળિયાં અથવા સમયપુરુષનાં એ અંગા-પગરૂપે તે સાંખ્ય અને યાગ દર્શાના છે. આત્માની સત્તાને તે સ્વીકાર કરે છે, અને સત્ વસ્તુ માને છે, અને તમે તેમને ખેદ રદ્ધિત થઈને પ્રાપ્ત કરો : આવે આ ગાથાનેા ભાવા છે. આપણે તે સમજવા યત્ન કરીએ. આ બન્ને દશના—સાંખ્ય અને ચેાગ, અનુક્રમે કપિલ અને પત’જલિનાં દશન-આત્માની અસ્તિતા સ્વીકારે છે. સાંખ્ય મતવાળા ચાવીશ પદાર્થીને માને છે. પાંચ જ્ઞાનેન્દ્રિય, પાંચ કમે દ્રિય, પાંચ ભૂત, પાંચ તન્માત્રા, મન, બુદ્ધિ-ચિત્ત અને અહુ કાર, પચીસમા પદાર્થ આત્માને માને છે, પણ તેને અકર્તા ગણે છે. આત્મા તો માત્ર દ્રષ્ટા છે, સાક્ષીભાવે સર્વાં જુએ છે. અને રાગદ્વેષ વગેરે પ્રકૃતિનાં કાય છે. આત્મા કર્તા પણ નથી અને ભેાક્તા પણ નથી; તે તો.માત્ર સાક્ષીભાવે છે. એક દૃષ્ટિએ સાંખ્ય મતની આવી સમજણુ છે. જૈનના નિશ્ચયનયની અપેક્ષાએ પણ એ જ વાત આવે છે. આ દન કપિલ મુનિનું દર્શીન કહેવાય છે; તેના આદ્ય સ્થાપક કપિલ મુનિ થઈ ગયા. આ સાંખ્ય દર્શીન જૈનદર્શનના નિશ્ચયદૃષ્ટિબિંદુની ઘણું નજીક આવે છે. જૈનદર્શીન પણ નિશ્ચયનયે આત્માને કનાં કર્તા માનતુ' નથી. અને નિરીશ્વર સાંખ્ય તો ઈશ્વરને પણ ઉડાવી દે છે; તે
પાઠાંતર વખાણેા ' સ્થાને બન્ને પ્રતમાં ‘ વખાણું ' અને ‘ વષાણું ' એમ લખેલ છે, ‘ સાંખ્ય ’ સ્થાને એક પ્રતમાં ‘સાંખ ' પાડે છે. ‘ ભેદે ' સ્થાને ‘ યાગે ’ એવા પાઠ પ્રતમાં છે, ‘ કરતાં' સ્થાને પ્રતવાળા ‘ કર્તા ' લખે છે. ‘ લહેા ' સ્થાને પ્રતમાં ‘લહુ ' પાડે છે. ‘ દુગ' સ્થાને પ્રતમાં ‘દુષ ' લખે છે. ‘ અખેદે ’ સ્થાને પ્રતમાં ‘ અભેદે ' પાઠ છે તે વિચારણીય છે. (ર)
શબ્દાર્થ—જિન = જૈન, જૈનદનાનુયાયી. સુરપાદપ = કલ્પવૃક્ષ, પાસે આવી માગણી કરવાથી ઇચ્છિત વસ્તુ આપનાર વૃક્ષ. પાય = પગો, જમણા અને ડાબા બે પગ. વખાણા = જાણા, વ`વા. સાંખ્ય = કપિલમુનિપ્રણીત સાંખ્યદર્શીન, સેશ્વર સાંખ્ય અને નિરીશ્વર સાંખ્ય, જોગ = યોગદર્શન દોય = એ, બે પગા, મૂળિયાં. ભેદે – પ્રકારે, વિભાગે. આતમસત્તા = આત્માની સત્તા, શક્તિ. વિવરણ = વિવેચન, વર્ણીન. કરતાં = વર્ણવતાં, સ્વીકારતાં. લહો – લે, સ્વીકારા, ધ્યાનમાં રાખો. દુગ = બન્નેને. અંગ = અવયવ, વિભાગ. અખેદે રે = જરા પણ મૂંઝાયા સિવાય, ઉધાડી રીતે. (૨)
=