Page Text
________________
૨૦ : શ્રી મુનિસુવ્રત જિન સ્તવને
[૩૮૧ | વેદાંતીએ આત્માને નિર્ગુણ માને છે. નિશ્ચયનયે આત્મા જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્રમય જ છે, પણ વ્યવહારનયે કર્મ કરનાર પણ છે. અને ભગવાનને મતે તે સર્વ નય ઉપયોગી હોવાથી એ એને વ્યવહારથી કર્મ કર્તા માને, પણ વેદાંતી તે આત્માને અબંધ માને છે, ત્યારે તે કિયા-તપ, જપ, અનુષ્ઠાન-કેને માટે કરતા હશે? આત્માને અને ક્રિયાને સંબંધ શો? અને એ કિયાનું ફળ કેણુ ભગવે ? આ સવાલ પૂછીએ ત્યારે તે સામે રીસે ભરાય છે અથવા મારા (સવાલ કરનારના) ચિત્તમાં રીસ ભરાય છે; અને એ સવાલ કરે છે કે આ વેદાંતીની સર્વ ક્રિયાનું ફળ કોણ ભગવશે? આત્મા તે કર્મ બાંધતે કે છેડતે નથી, છતાં તમારી ક્રિયા ચાલુ રહે છે : એવી પરસ્પર મેળ ન ખાનારી વાત કેમ કરે છે? આવી રીતે આત્માને અંગે વેદાંત અને સાંખ્ય દર્શનની વાતમાં દેખીતે પરસ્પર વિરોધ છે.
એમ માનવામાં ફળ ભેગવનાર કોણ?—આ સવાલ સામે વાદી પિતાના મનમાં રીસ લાવીને કરે છે એવો અર્થ થાય. જ્ઞાનવિમળસૂરિ એ પદને આ વાદીને સવાલ સાંભળીને સાંભળનાર રીસે ભરાય એવો અર્થ કરે છે તે પણ વિચારવા જોગ છે. બરસે'ને કર્તા કેણ છે તે સ્તવનકર્તાએ અધ્યાહાર રાખ્યું છે. આ જ્ઞાનવિમળસૂરિને અર્થ પણ સારે અર્થ આપે છે. આ રીતે સાંખ્ય અને વેદાંત દર્શનને આત્માને મત તક દષ્ટિએ બરાબર લાગતું નથી તેથી આત્માનું સ્વરૂપ સવાલ કરનાર પ્રભુ પાસેથી બરાબર જાણવા માગે છે. (૨)
જડ-ચેતન એ આતમ એક જ, સ્થાવર-જંગમ સરિખે; સુખ-દુ:ખ-સંકર દૂષણ આવે, ચિત્ત વિચાર જે પરિખો. મુનિ. ૩
અર્થ–પગલિક જડ પદાર્થો અને હાલતાચાલતા એ એક જ, આત્મા જ છે હાલતાચાલતા અને સ્થિર રહેતા બંને પદાર્થો એ એકસરખા જ છે, એમ કોઈ માને છે, પણ એમાં શાતાને અનુભવ અને અશાતાને અનુભવ એની ગૂંચવણ થાય છે અને એ રીતે ન્યાયમાં સંકર- પાઠાંતર–આતમ એક જ સ્થાને એક પ્રતમાં “આતમ એ જ તત” એવો પાઠ છે; બીજી પ્રતમાં “ આતમ તત માને” પાઠ છે. “સરિ’ શબ્દને “સરિ’ લખે છે, તે પ્રાચીન ગુજરાતી છે. (બંને પ્રતમાં) “સુખ-દુ:ખ’ સ્થાને એક પ્રતમાં ‘દુ:ખ-સૂપ’ પાઠ છે. “સંકર' સ્થાને એક પ્રત લખનાર “સંક શબ્દ લખે છે. “આવે” ને બદલે એક પ્રતમાં ‘આ’ પાઠ છે, તે જૂની ગુજરાતી છે. “પરિ” સ્થાને બંને પ્રતમાં “પરિષ' લખે છે. (૩)
શબ્દાર્થ –જડ = હાલચાલે નહિ તે પુગળ. ચેતન = હાલે, સમજે તેવું. આતમ = આત્મા. એક જ = એકનો એક આત્મા, માત્ર સ્થાવર = સ્થિર રહેલ કે રહેવાને પદાર્થ, હાલચાલે નહિ તેવો. જ ગમ = ચાલ હરતાફરતે પદાર્થ. સરિખ = સરખે, એના જે, એકને એક. સુખ = સારે અનુભવ. દુ:ખ = કડવો અનુભવ, અપ્રિય દશા, અસુખ, સંકર = એક પ્રકારનો દેશ, એકમેકમાં ભળી જવું તે. દૂષણ = દોષ, ગોટાળા, આવે = લાગે, થાય, આવી પડે. ચિત્ત = મનમાં, વિચારણામાં, દિલમાં. વિચાર = વિચારીને, સમજીને પરિખ = પરીક્ષા કરે, સમજીને તેનું પૃથક્કરણ કરે તે. (આ ગાથામાં અદ્વૈત મત જણાવ્ય.) (૩)
| SR No. | 005730 |
| Book Title | Anandghan Chovisi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Motichand Girdharlal kapadia, Ratilal D Desai |
| Publisher | Mahavir Jain Vidyalay |
| Publication Year | 1985 |
| Total Pages | 540 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 12 MB |