________________
૩૪૬ ]
શ્રી આન ઘન-ચાવીશી
અ—આકાશમાં (અનેક) તારાઓ છે તથા (કૃત્તિકા, રોહિણી આદિ) નક્ષત્ર છે તેમ, જ ગુરુ, શુક્ર વગેરે ગ્રહો છે તથા ચાંદો છે. તે સની યાતિ–સના પ્રકાશ-સૂર્ય ના પ્રકાશ પાસે કાંઈ નથી; એમાં સર્વાં ઝળકાટનો સમાવેશ થઈ જાય છે. તેમ જ વિશેષતા વગરનું જાણુપણું, વિશેષતાવાળી સમજણુ અને ચર્ચાની શક્તિ-ખળ પેાતાના આત્મામાં છે એમ તું જાણીસમજી-વિચારી લે. (૩)
ઢોા—તારા, નક્ષત્ર, ગ્રહ, ચદ્રમાની જ્યેાતિ દિનેશ—સૂમાં સમાણી, પણ સૂર્ય તેજ નિજ જાતિ વિના ન રહે, તેમ દર્શીન, જ્ઞાન, ચારિત્રની શક્તિ શુદ્ધાતમ અનુભવ સ્વસમયમાં, પશુ અપર જ્યાતિ પરસમય, તેમાં ન માવે. (૩)
વિવેચન—તારાઓ, નક્ષત્ર, ગ્રહેા અને ચંદ્ર—એ સર્વાંનું તેજ સૂર્ય આગળ ઝાંખુ થઈ જાય છે. એક સૂર્યના પ્રકાશમાં તે સર્વાંના પ્રકાશ સમાઇ જાય છે. ગ્રહે અને ચંદ્રના પ્રકાશ સ્વત ́ત્રનથી, પણ તે સૂર્યના પ્રકાશને જોરે પ્રકાશે છે એમ આધુનિક વિજ્ઞાન કહે છે. પણ સ્તવનકર્તાને આશય એ છે કે એ તારા વગેરે સર્વના પ્રકાશ સૂર્યંના પ્રકાશમાં સમાઈ જાય છે, સૂર્ય ઊગે ત્યારે તેના પ્રકાશ દેખાતા નથી. આ અ` ખરાખર છે. જ્ઞાનવિમળસૂરિ કહે છે કે તારા વગેરેના પ્રકાશ સૂર્યના પ્રકાશમાં સમાઈ જાય છે તે અ મને વધારે બધબેસતા લાગે છે. બાકી તા એને માટે જે શેાધખેાળ થવી જોઈએ તે હજુ થઇ નથી. એટલે એની વાત તે. જ્ઞાનીગમ્ય જ રહેશે. કહેવાની વાત, દાખલા તરીકે, મને એમ લાગે છે કે સૂર્ય ઊગે ત્યારે તેના પ્રકાશ પાસે તારા, ચંદ્ર, ગ્રહેા અને નક્ષત્રા એટલા બધા આછા ઝળકે છે કે તેના પ્રકાશ સૂર્યંના પ્રકાશ વખતે નકામા થઇ જાય છે; સૂર્યના પ્રકાશમાં સર્વ પ્રકાશના સમાવેશ થઈ જાય છે. એ વાતને હવે આત્માનુભવ સાથે સરખાવે છે. તે દાખલાને કેવી રીતે લાગુ કરવા તે હવે આપણે જોઈએ. જ્ઞાન, દર્શીન, ચારિત્ર વગેરેના અનેક પર્યાયેા થાય છે. દશનથી નિરાકાર સામાન્ય જ્ઞાન થાય છે. માણસ છે કે ઢાર છે વગેરે વિગતા જ્ઞાનથી જાણે. ચારિત્રના સામાયિક ચારિત્રથી માંડી યથાખ્યાત ચારિત્ર સુધી અનેક પર્યાંય જાણે. આ જ્ઞાન-દનના અને ચારિત્રના અનેક પર્યા જાણે; પણ તે સવ` એક આત્મિક દ્રવ્યને બતાવે છે, તેને ઉદ્દેશીને થાય છે. જેમ પર્યાયે અનેક છે, પણ આત્મિક દ્રવ્ય એક જ છે, તેમ અનેક તારા, નક્ષત્ર, ચંદ્રનું તેજ હોય, પણ સૂર્યંના તેજ પાસે તે ઝાંખુ' થઇ જાય છે. આત્મા તે એક જ દ્રવ્ય છે, તેના જ્ઞાન, દન, ચારિત્ર અનેક પર્યાય થાય, પણ તે આત્માને ઉદ્દેશીને થાય અને તે અંતે એ આત્મામાં સમજાઇ જાય છે. આ સર્વ આત્માના ગુણા છે એમ હું પ્રાણી ! તું ધાર-સમજ. આ સ` એક આત્મિક દ્રવ્યનાં પરિણામેા છે તેમ તું જાણુ. આત્મા ન હોય તે તેના પર્યાયે પણ ન હોય એમ સમજી એક આત્મિક દ્રવ્યની મહુત્તા તું સમજ. એટલે આ સ` પર્યાયે આત્માના છે. એટલે સ પ્રકારનાં તેજો—પછી તે તારાનાં હેાય કે ચંદ્રનાં હાય, તે સ`—સૂના તેજમાં સમાઈ જાય છે; તેમ જ્ઞાન, દર્શીન અને ચારિત્રના અનેક જુદા જુદા પર્યાય થાય, પણ તેના સર્વાંના સમાવેશ એક આત્માનુભવમાં થાય છે. પર્યાયેા ગમે તેટલા થયા કરે, પણ તે મૂળ દ્રવ્ય એક આત્માને