________________
૧૮
શ્રી અરનાથ જિન સ્તવન
ધર્મ સંબંધ-મન જ્યાં ત્યાં રખડ્યાં જ કરે છે. તેને ઠેકાણે લઈ આવી એક ઠેકાણે એકાગ્ર કરવાની જરૂર છે. હવે આ જીવને વિચાર થાય છે કે દુનિયા ધર્મ ધમ કરે છે અને દેડાદોડ કરે છે. એક મંદિરેથી બીજે મંદિરે દોડતું જાય છે, તીર્થમાં જાય છે, “જય જય” કર્યા કરે છે, અને જ્યાં ત્યાં ધર્મને શોધે છે. તો દુર્ગતિમાં પડતાં ધારી રાખે–પકડી રાખે–તે ખરે ધર્મ ક, એમ પ્રભુ અરનાથને સવાલ કરે છે. ધર્મની બાબતમાં એટલી બધી અક્કસ સ્થિતિ છે કે એમાં ધર્મ કેને કહે અને કેને ન કહે તે સમજ પડતી નથી. આવા સવાલનો જવાબ આપી પ્રભુ ધર્મને સમજાવે છે. આ સંબંધી ઘણા મહત્ત્વના વિચારે પ્રભુએ બતાવ્યા છે. વાત એ છે કે ઉપમિતિભવપ્રપંચ કથાના આઠમા ભાગને અંતે સાચા વૈદ્યની વાર્તા કહી છે એ સાચા ઘેઘના કહેવા પ્રમાણે જેમણે વર્તન કર્યું, તેના સર્વ વ્યાધિઓ ગયા તેમ એક દેવ અને એક મોક્ષમાં માની કેટલાય માણસોએ પિતાનું કામ સાધ્યું છે અને નિરંતરને માટે વ્યાધિઓથી મુકાયા છે. આ આખી કથા અને તેને ઉપનય સમજવા ગ્ય છે. તે ઉપમિતિભવપ્રપંચ કથા ભાગ ત્રીજાના પ્રસ્તાવ આઠમાં, પૃ. ૨૦૪૩ થી પૃ. ૨૦૨૩ સુધીમાં, છપાઈ ગયેલ છે. આ દર્શનની કેટલી વ્યાપકતા છે તે એ વિભાગ વાંચવાથી સમજાશે. અત્ર સ્થળ સંકોચથી દેવકથા અને તેને ઉપનય રજૂ કર્યો નથી, પણ તે જૈનની વિશાળતા બતાવે છે અને એક નવીન પદ્ધતિએ-આ જમાનાના પુરુષોને બહુ મહત્ત્વની લાગે તેવી રીતે-લખાયેલી હકીકત છે, અને તે સારી રીતે સમજણુ-વિચારણા માગે છે. કોઈ પણ શાસ્ત્રકારે અને ખાસ કરીને પુરાણ કાળમાં આવી વિશાળતાપૂર્વક સમજણ કરી હોય તેવું જોવામાં આવતું નથી, તેથી આ વાત સમજવા યોગ્ય છે. આવા વિશાળ દર્શનને આ સ્તવનમાં સ્પષ્ટ કર્યું છે. . કેઈની સાથે વિરોધ નથી એમ બતાવી પરમસહિષ્ણુતાના પાઠ શીખવવામાં આવ્યા છે અને અહિંસા અને સત્યને આગળ કરી શાસ્ત્રનું રહસ્ય કહેવામાં આવ્યું છે. એમાં સંહિતાની વાત કરેલ છે, તે સંહિતા એટલે સમુચ્ચય કે સંગ સમજ. પદ કે લખાણના સંગ્રહને સંહિતા કહેવામાં આવે છે. તેમાં જ્યાં જ્યાં જૈન મતને અનુકૂળ વાત હોય તે જૈન મતનાં શદ્ધ બિંદુઓ છે અને તેટલે અંશે તે અનુસરણીય છે. આવી પરમસહિષ્ણુતા તમે અન્યત્ર કવચિત્ જ જશે. અને પિતાને ધર્મ–મત ટૂંકામાં સમજાવ અને તેને ગેડી ગાથામાં લઈ મૂકો અને લેકે સમજે તેવી ભાષામાં તેની હકીકત રજૂ કરવી એ અત્યંત મુકેલ કામ