________________
૧૦: શ્રી શીતળનાથ જિન સ્તવન
[૨૩૩ કામ પ્રત્યે ઉદાસીનતા આવે છે. એ કામ જાણે પિતે કર્યું છે એવું લાગતું નથી. ઉઘોગી હોવું કે નામ કાઢવું કે આળસ કરવું કે પ્રખ્યાતિ મેળવવી એ સર્વ કામ કરવાની પ્રેરણું હોય છે. માણસ એને લઈને કામ કરે છે, પણ થયું તે પણ ભલે અને ન થયું તે પણ ભલેં, એવી વૃત્તિ કેળવવાથી આવે. પ્રેરણા કોઈ પ્રકારની ન હોય, હેતુ કે આશય ન હોય, છતાં કામ તે થયા જ કરે, તે પ્રેરણા વગર થયેલ કૃતિ કહેવાય છે. તીર્થકર મહારાજને આબરૂ મેળવવી નથી, નામના કાઢવી નથી, એ વગેરે કામ કરવાની પ્રેરણાઓ હોય છે, તે પ્રભુમાં નથી, એ પ્રેરણા વગરની કૃતિ એટલે ઉદાસીનતા કામ તરફ આવે છે અને પ્રભુનું જીવન જોતાં એમની કૃતિને અંગે કોઈ પ્રકારની પ્રેરણા હોય એમ લાગતું નથી. એટલે કામ તરફ તેમની ઉદાસીનતા હોય છે. તેઓ વ્યાખ્યાન કરી ઉપદેશ આપે છે, સમવસરણમાં બેસે છે, પણ સમવસરણ હોય તેયે ભલે, ન હોય તે પણ ભલે, ઉપદેશ વખતે પર્ષદા ભરાણ હોય પણ ભલે, અને ન એકઠી થાય તે પણ ભલે, આ પ્રકારની વૃત્તિ થવી એ જ ઉદાસીનતા છે, એ તીર્થકરમાં હોય છે. આ રીતે કમળતા (કરુણા), તીણતા અને ઉદાસીનતા એ ત્રણે એક સ્થાનકે એકીવખતે રહે છે. હવે આપણે બીજી ત્રિભંગીએ વિચારીએ. (૪)
શક્તિ વ્યક્તિ ત્રિભુવન પ્રભુતા, નિર્ગથતા સંગે રે, યોગી ભેગી વક્તા મૌની, અનુપયોગી ઉપયોગે રે. શીતળા પ
અર્થ_શક્તિ એટલે પિતાનું સામર્થ્ય, વ્યક્તિ તે તે બતાવવાપણું અને તેની સાથે ત્રિભુવનની–સ્વર્ગ મૃત્યુ અને પાતાળની-શેઠાઈ–ઉપરીપણું તે; નિર્ગથતા, કોઈ ગ્રંથિ-ગાંઠ ન હેવા સંબંધે એક સ્થાને કેમ સંભવે ? અને મન-વચન-કાયા યોગને સાધનાર ભોગી કેવી રીતે હોય? યેગીને વળી ભેગ શા ? બોલનાર તથા મનમાં રહેનાર એકસાથે કેમ હોય અને ઉપગ વગર ઉપગમાં કેમ સંભવે ? (૫)
બેશક્તિ ગુણે કરુણા, વ્યક્તિ તીક્ષ્ણતા અને ત્રિભુવન પ્રભુતાઈ એ ઉદાસીનતા અથવા શક્તિ ૧, વ્યક્તિ ૨, ત્રિભુવનપ્રભુતા ૩-એ ત્રિભંગી. અથવા નિર્ચથતા ને સંયોગે એ ત્રિભંગી. અથવા એ ત્રણ ગે નિર્ગથતા છે. યોગી ૧, ભેગી ૨, વક્તા અથવા મૌની ૧, અનુપયેગી ૨, ઉપગી ૩-એ પણ કરુણાદિકે અથવા જ્ઞાન, દર્શન અને મૌની સર્વ સવંરે
પાઠાંતર-વ્યકિત' સ્થાને એક પ્રતમાં “ વ્યકર્તા” પાઠ છે. “મની' સ્થાને એક પ્રતમાં મૌન' પાઠ છે; અર્થ એ જ રહે છે. “ઉગે રે’ સ્થાને “ઉપયોગી” પાઠ બે પ્રતમાં છે. (૫)
શબ્દાર્થ—શક્તિ = સામર્થાઈ બળ. વ્યક્તિ = દેખાડો. અને તેની સાથે ત્રિભુવન પ્રભુતા = સ્વર્ગ મૃત્યલક-મસ્યલેક અને પાતાળની શેઠાઈ એ નિગ્રંથતા = કાંઈ ન રાખવાપણા સાથે છે. સંગે = સંબંધે છે. યોગી = મન-વચન-કાયાના યોગને સાધનાર. ભોગી = તે જ વખતે ભાગને ભોગવનાર. વક્તા = બોલનાર. મૌની = ચૂપ રહેનાર, અનુપયોગી = ઉપગ વગરના. ઉપગે રે = ઉપયોગમાં હોય ત્યારે સત ઉોગી છે. (૫)