Page Text
________________
૮ ]
શ્રી આનંદઘન-ચાવીશી
આવી સોપાધિક પ્રીતિને, ખરી રીતે, પ્રીતિ કે સગપણ કહેવાય જ નહિ. એમાં તે ચેતન નરમ પડે, નીચે ઊતરે, વમળમાં અટવાઈ જાય અને ભારે થતો જાય. નિરુપાધિક પ્રીતિ હોય તે સાચી પ્રીતિ; જ્યાં પૌદ્ગલિક ભાવ કે રાગદ્વેષ આવ્યા ત્યાં રખડપાટા અને દુનિયાદારી આવી જાય. એમાં પછી આત્મભાવ ઘટતા જાય છે, એમાં આત્મા અટવાઈ જાય છે, એમાં ચેતનને શોધવા પણ મુશ્કેલ પડે છે. એવી પ્રીતિને પ્રીતિ કહેવાય નRsિ. જગતમાં થતા દુન્યવી પ્રેમ કે સંબધા આત્મિક નજરે અર્થાંશૂન્ય અને આડે રસ્તે દોરનાર હોઇ તે ખરી પ્રીત કે સગાઈના નામને પણ ચેગ્ય નથી.
સોપાધિક સંબંધ અને નિરુપાધિક સંબધ ખૂબ સમજી લેવા જેવા છે. સ્ત્રી-પુરુષના સંબધમાં કામદેવ ખૂબ કામ કરે છે, એ તે આપણે જાણીએ છીએ; પણ બહેન ભાઈના સંબંધમાં પણ માહુરાજા અંદરથી ઘણું કામ કરે છે. એમાં માહુ જુદા પ્રકારના આકાર ધારણ કરે છે. પુત્ર-પિતાના પ્રેમમાં એનું ત્રીજું સ્વરૂપ હોય છે. અને વ્યવહારથી નિર્દોષ દેખાતા મિત્ર મિત્રના સ્નેહમાં અલગ સ્વરૂપ ધારણ કરે છે. જ્ઞાતિજન પ્રત્યેના પ્રેમ, દેશને પ્રેમ એ સર્વાંની પાછળ અમુક આકાંક્ષા, અમુક અપેક્ષા, અમુક હેતુ હાય છે. સામાન્ય જનતાની કક્ષાએ એ પ્રેમની માત્રા ઊંચી હાય, તેપણ એમાં મેહરાજાના મહિમા પૃથક્કરણમાં તરી આવે છે, એમાં મારાપણાનો ભાવ આવે છે અને માહુરાજાના મંત્ર જ ૢ અને મ છે. મારું અને તારું થયું, ત્યાં દુનિયાદારી છે, વ્યવહાર છે, અંતરના ભામા છે અને પારિણામિક રખડપાટ છે. આવી કોઈ પણ પ્રકારની બાહ્ય ઉપાધિ હોય, ત્યાં અંતરને પ્રેમ થતા નથી, અનતકાળ ચાલે તેવા પ્રેમ થતા નથી અને સાચા પ્રેમના નામને છાજે તેવી ચિરસ્થાયી પ્રીતિની જમાવટ થતી નથી. સાચી પ્રીતિમાં ઉપાધિનું નામ ન હાય, બાહ્ય ઉપચાર ન હેાય, ગણતરી, ગાંઠ કે એકપક્ષીયતા ન હોય. ભવભૂતિ કહે છે કે—
व्यतिषजति पदार्थानान्तर : कोऽपि हेतुः न खलु बहिरुपाधीन् प्रीतयः संश्रयन्ते ।
એના ભાવ એવા છે કે પદાર્થાને કોઈ અંદરના હેતુ જોડે છે, એમાં બહારની ઉપાધિને સ્થાન નથી; આટલી વાત કરીને પછી એ કમળ ને સૂર્યના ઉદયના સંબંધ અંતરના હેતુ તરીકે જણાવે છે. ચંદ્ર ઊગે અને કુમુદ ખીલે : આ તે મનની કલ્પના છે, પણ એમાં ઊ'ડા ભાવ ઉપાધિના છે. ખરા પ્રેમમાં બાહ્ય ઉપાધિ ન હેાય એ સાચી વાત છે. અને આપણે આસપાસ જે પ્રીતિ જોઇએ છીએ, તેમાં તે બાહ્ય ઉપાધિ જ દેખાય છે. ચાલુ નજરે, ઉપરચોટિયા ભાવે જોતાં એ ન દેખાય તો તેમાં જોનારની શક્તિનું માપ છે; પણ ઉપાધિ જરૂર છે અને એ પ્રીતિના અત ચાક્કસ છે.
આનંદઘન અનુભવને અતે કહે છે કે, એવી પ્રીતિ તે આત્મિક ધન હોય તેને ખાઈ બેસે છે; જરા જરા આત્મદ્રવ્યના સચય કરેલા હાય, તેને પણ એ ખાવરાવી નાંખે છે અને એટલા માટે એ પ્રીતિના નામને યગ્ય નથી. (૨)
| SR No. | 005730 |
| Book Title | Anandghan Chovisi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Motichand Girdharlal kapadia, Ratilal D Desai |
| Publisher | Mahavir Jain Vidyalay |
| Publication Year | 1985 |
| Total Pages | 540 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 12 MB |