Page Text
________________
૧૫૬]
શ્રી આનદઘન-ચાવીશી બનાવે છે. મહિરાત્માની વ્યાખ્યા કરતાં શુભચદ્ર મુનિ પેાતાના જ્ઞાનાણુ વ ' નામના ગ્રંથમાં કહે છે કે
7
સમજુ અને મેાક્ષની વાંછા કરતા હોય તેણે પરપર્યાય રહિત થઈને આત્મા સંબંધમાં સમ્યગ્ રીતે નિશ્ચય કરવા, એ બહુ જરૂરી છે. દેહધારી સ` પ્રાણીઓના આત્મા ત્રણ પ્રકારના ડાય છે એવી વિશ્વવ્યવસ્થા છે: અહિરાત્મા, અંતરાત્મા અને પરમાત્મા, આ ત્રણેનું સ્વરૂપ હવે કહેવામાં આવે છે. આત્મવિભ્રમને પરિણામે જે શરીર વગેરેમાં આત્મબુદ્ધિ રાખે છે, એની ચેતના માહથી ઊ'ધી ગયેલી અને અસ્ત પામેલી હોય છે અને તે પહેલા પ્રકારના બહિરાત્મા છે એમ જાણવું. બાહ્ય ભાવને તજી દઈને સ્માત્મામાં જ આત્મનિશ્ચય કરે છે તેવા પ્રકારના આત્માને જ્ઞાની પુરુષોએ અંતરાત્મા કહેલ છે. જે આત્મા કોઈ જાતનો લેપાતા નથી એટલે જે નિલે પ રહે છે, જેને શરીર સાથે કશે। સબધ નથી એટલે જે નિષ્કલ છે અને પોતે તદ્દન શુદ્ધ છે એટલે જેને રાગ-દ્વેષની જરા પણ અસર થતી નથી, રહી નથી અને તદ્ન નિવૃત્ત છે અને જેનામાં કોઈ જાતનો વિકલ્પ થતા નથી તેને પરમાત્મા કહેવામાં આવે છે. આ આત્માને નિર્વિ કલ્પ કેવી રીતે ઓળખવે તે માટે પ્રશ્ન છે. એને શરીર વગેરે પદાર્થોથી અલગ ગણવા જોઇએ. એ અતીન્દ્રિય છે એ રીતે એને પરમાત્મા તરીકે શેાધી યાગીએ તેને જુદો ગણવા જોઇએ. તેટલા માટે યાગી અહિરાત્માને છોડી દઈને, પોતે જાતે કલ્પના વગરના થઈ આત્માને ખરાખર આળખે અને તેમાં સુસ્થિર થઈને તેનું ધ્યાન કરે તે ખરેખરા યાગીનું લક્ષણ છે. જેઆની બુદ્ધિ બહેર મારી ગઇ છે, તેએ આત્માને શરીર સાથે જોડે છે. શરીરથી શરીરધારીને જ્ઞાની માણસ જુદો ધારે છે. શરીરમાં આત્મબુદ્ધિની કલ્પના કેટલાક પ્રાણીઓને થાય છે અમે એવા અહિરાત્માએ આ જગતને પણ પોતાની સંપત્તિ માની ઠગાય છે અને કાંઈ આત્મહિત કરી શકતા નથી. શરીરમાં આત્મા છે અને તે પાતે છે, શરીર જ આત્મા છે. આ સ`સારખીજ છે. માટે એ બાહ્ય ભાવનો ત્યાગ કરવા અને અંતરગમાં પ્રવેશ કરવે.”
66
આ પ્રમાણે ઘેાડી હકીકત જણાવી. જ્ઞાના વની અસલ હકીકતે ધર્મધ્યાનની છે. તેમાં આત્માને કેવી રીતે ઓળખવા અને ચિતવવા એ સવીય ધ્યાનની રચનામાં આ હકીકત આપી છે તેને પ્રસ્તુત ધારીને અત્ર આપવામાં આવી છે. આ રીતે બહિરાત્માનો પ્રકાર સમજવા આપણે કાંઇક પ્રયાસ કર્યો. અને ઉપર નામ આપ્યાં તે પદાર્થો અને શરીરનો જે સાક્ષીભાવ રાખે છે, તેને માત્ર સાધનરૂપ ગણે છે, તે આત્માના ખીજો પ્રકાર છે, તેને અંતરાત્મા કહેવામાં આવે છે. આ ત્રણે પ્રકારના આત્માને ઓળખવા માટે શ્રી જ્ઞાનવમાં શુભચદ્ર મુનિએ ઘણું કહ્યું છે તે અત્ર પ્રસ્તુત હોવાથી અવતરણ યાગ્ય છે. તેઓ જણાવે છે કે —
“ જ્ઞાની વિચાર કરે છે કે ઇન્દ્રિયા દ્વારા આત્મસ્વરૂપથી છૂટા થઈને પોતે વિષયામાં મગ્ન થઈ જઈને મે ખરેખર આત્માને અહુ ભાવથી ખરાખર જાણ્યા નથી. બાહ્ય શરીરાદિકમાં આત્મબુદ્ધિને છેડી દઇને જે અંતરાત્મારૂપ થઇ જાય છે અને જે વિષયાદિકમાં પણ આત્મબુદ્ધિ કરત
| SR No. | 005730 |
| Book Title | Anandghan Chovisi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Motichand Girdharlal kapadia, Ratilal D Desai |
| Publisher | Mahavir Jain Vidyalay |
| Publication Year | 1985 |
| Total Pages | 540 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 12 MB |