________________
૫ : શ્રી સુમતિનાથ જિન સ્તવન
[ ૧૫૫
ભાગ લેવાનો છેડો આવવાથી એ સદા માટે પોતાના સ્વરૂપમાં સ્થિત રહે છે. એ આત્માનો નિવિભાજય વિભાગ છે અને સ`થી વધારે સારા પ્રકાર છે, જે આપણે તેના ચેાથી ગાથાના વિવેચનમાં વિસ્તારશું.
આ આત્માના ત્રણ પ્રકાર કેવી રીતે પાડવામાં આવ્યા છે તે આપણે વિસ્તારથી સમજવા યત્ન કરીએ. ગ્રંથકારે પોતે જ તેનો ત્રીજી અને ચેાથી ગાથામાં વિસ્તાર કર્યો છે. આ બીજી ગાથામાં તા તેના નામમાત્ર પ્રકાર બતાવવામાં આવ્યા છે. મેક્ષમાં ગયા પછી તે સ` આત્મા એકસરખા હાવાથી તેના ભેદ પડતા નથી, પણ આ ત્રણ પ્રકાર શરીરધારી આત્માના પડે છે તેમ સમજી આપણે હવે આગળ વધીએ. (૨)
આતમબુદ્ધે કાયાદિક ગ્રંહ્યો, બહિરાતમ અધરૂપ સુગ્યાની; કાયાદિકના સાખીધર રહ્યો, અતર આતમરૂપ સુગ્યાની સુમતિ-૩
અથ—શરીર, વસ્તુ વગેરેને આત્માની બુદ્ધિએ ગ્રહણ કરે તે પાપરૂપ પ્રથમ અહિરાત્માનો પ્રકાર સમજવા. અને શરીર વગેરેનો પતે સાક્ષી થઈ રહે અને દરેક ચીજનો પણ સાક્ષી થઈને રહે, તે ખીજો અતરાત્માના પ્રકાર જાણવા. (૩)
ટમે— તેહુનાં લક્ષણ કહે છે. કાયાદિક પુદ્ગળ પિંડને આત્મારૂપે કરી સંગ્રહ્યો, વિષયકષાયાદિકને આપણા કરી જાણે તે અહિરાત્મા અધિક પાપરૂપ તે જાણવા. અને કાયાદિકને સાક્ષી માત્ર જાણે, પણ સ્વરૂપમાં ભિન્ન જાણે તે અંતરાત્મા, તે સાધકરૂપ થાય. (૩)
વિવેચન-આત્મા ત્રણ પ્રકારના હેાય છે તેમાંથી અહિરાત્મા નામના પ્રથમ પ્રકારનો આ ગાથામાં વિસ્તાર કરે છે. જે શરીરને આત્મા માને તે પાપરૂપ પ્રથમ બહિરાત્માનો પ્રકાર છે; એ ઘણી જાડી બુદ્ધિથી શરીરને જ આત્મા સમજે છે. તે જ પ્રમાણે ઘર-સામગ્રી કે ફરનીચરને આત્મા માનનારી અથવા તે–મય થઇ ગયેલા અને પૈસાને આત્મા માનનાર પણ અનેક પડચા છે. તે સ` આ હિરાત્માના પ્રકારમાં આવે છે. પેાતાના ઘરને સળગતુ' જોઈ પોતે મળી –જળી જાય તે પણ ઘરને આત્મા જેવું માનનાર અહિરાત્મારૂપ જ છે અને તે આત્માના પ્રથમ પ્રકારમાં આવે છે. બાહ્ય કોઈ પણ વસ્તુમાં તે એવા તન્મય થઈ જાય કે તેની અને પર વસ્તુ વચ્ચે તફાવત ન રહે, તે અહિરાત્મા નામના પ્રથમ પ્રકારમાં આવે છે. આ સંબધમાં શાસ્ત્રકાર શુ' કહે છે તે આપણે આગળ ઉપર જોશું. એવા અહિરાત્મા પાપરૂપ છે, પાપી છે, જાતે દોષિત છે અને તેના સબધમાં આવનારને પણ તે મિથ્યા વાસ્તેથી સંગદોષથી દોષિત
પાઠાંતર—- કાયાદિકનો ' પછી ‘ હા ' વધારે છે, તે પાદ પૂરણાથે' છે. (૩)
શબ્દા—આતમમુદ્દે =એ આત્મા છે એવી બુદ્ધિએ, શરીર અને આત્મા એક જ છે એવી બુદ્ધિએ. બુદ્ધે = સમજણે. કાયાદિક = શરીર વગેરે વડે લેવાયા. અધરૂપ = પાપરૂપ. કાયાદિકના = શરીર વગેરે, સાખીધર = દ્રષ્ટા, જોનારા. (૩)