________________
૪: શ્રી અભિનંદન જિન સ્તવન
| [૧૭ આ આખી એકાંતદષ્ટિ જનતાને પીડતી રહી છે, પક્ષના મંડાણને નભાવતી રહી છે અને પિતાપણાના અભિમાનને પોષતી રહી છે, અને તેને લઈને સાચા દર્શનની દુર્લભતા પર જે વાત ઉપર જણાવી તે વાતની અગત્ય આપણું લક્ષ્ય પર થતી જાય છે.
સાંખ્ય દર્શન અને વેદાંત દર્શન આત્માને ફૂટસ્થ નિત્ય માનતા હોઈ એમાં કોઈ જાતને પરિણામ માનતા નથી. હડાના ગમે તેટલા ઘા પડે છતાં જેમ એરણ સ્થિર રહે છે, તેમ દેશકાળ વગેરેના વિવિધ ફેરફાર થવા છતાં વસ્તુ જરાય ફેરફાર નથી પામતી એવી માન્યતા તે કૂટસ્થનિત્યતા. આવી માન્યતાને પરિણામે જ્ઞાન, સુખદુઃખ વગેરે પરિણામેને તેઓ પ્રકૃતિના જ માને છે. એ દર્શનકાર પાસે જવાનું થાય તે તે પિતાની વાતને જ સ્થાપશે, એમાં જરા પણ ફેરફાર કરશે નહિ અને પિતાની આંખ ઉઘાડી સત્યની બીજી બાજુ તપાસવાને પ્રયાસ પણ કરશે નહિ..
વૈશેષિક અને નિયાયિક જ્ઞાન, સુખ-દુખને આત્માને ગુણ માને છે ખરા, પણ આત્માને એકાંત નિત્ય માનતા હોઈ એને અપરિણામ માને છે.
બૌદ્ધ દર્શનકારો આત્મા નિરન્વય પરિણામોને પ્રવાહ માત્ર છે એમ માને છે. એટલે એમના દર્શન પ્રમાણે ભિન્ન ભિન્ન ક્ષણોમાં સુખ-દુઃખ આદિનું ભાન થાય છે તેને પરિણામ માત્ર માનવામાં આવે છે, પણ એ જુદા જુદા ક્ષણના અનુભવને જોડનાર વચ્ચે સૂત્રરૂપ અખંડ ચાલુ તત્વની ગેરહાજરી માનતા હોઈ એને નિરન્વય પરિણામને પ્રવાહ કહેવામાં આવે છે.
આવી રીતે જે જે દર્શનકાર પાસે જવામાં આવે તે તે સર્વ પિતાપિતાના અભિપ્રાયની સ્થાપના કરે છે અને પોતે જ માત્ર સત્ય સમજ્યા છે એવો દાવો કરે છે અને પિતા સિવાય અન્યને સત્યની જરા ઝાંખી માત્ર પણ થઈ છે એટલે સ્વીકાર પણ કરતા નથી.
એ જ પ્રમાણે આત્માના અને પુગળના, ચેતનના અને વસ્તુના સંબંધને અંગે, વસ્તુ અને આત્માને સંબંધ છૂટ્યા પછી આત્માની થતી સ્થિતિને અંગે દરેક દર્શનકાર જુદા જુદા મત ધરાવે છે, પણ દરેક પોતાની વાતને જ આગ્રહપૂર્વક પકડી રાખે છે અને પરિણામે સત્યધનની ઉન્નત ભાવનાને બદલે પિતાની વાત સાચી છે એવી મક્કમ સ્થાપના કરે છે.
આત્મિક અને પૌગલિક બાબતે ઉપરાંત નાની મોટી અનેક બાબતમાં ઘણાખરા દર્શનકાર પિતાના મતની વાતને આગ્રહપૂર્વક પકડી રાખવામાં ગૌરવ માને છે. એ વાતને પરિણામે પ્રાણીમાં એકાંતવાદને આગ્રહ થાય છે. તે કેટલું હોય છે અને તેની ગાઢતા કેટલી ચિકાશ ભરેલી હોય છે તે આ સ્તવનના વિવેચનમાં વિસ્તરાયલી માલૂમ પડશે.
માત્ર અભિનંદન સ્વામીનું દર્શન–જૈન દર્શન-જ એવું દર્શન છે કે જેણે નયવાદ અને પ્રમાણુવાદ દ્વારા અનેક દષ્ટિબિન્દુઓ ઉઘાડાં રાખ્યાં છે અને અનેકાંતવાદના ધોરણને સ્વીકાર કરીને એક પક્ષમાં કે એક વાદમાં ઢળી જવાની વાત છેડી દીધી છે અને તે હકીક્તને એટલે વ્યવહારુ આકાર આપવામાં આવ્યું છે કે એ કેઈ અન્ય દર્શનને તિરસ્કારશે નહિ, અન્ય દર્શનને