________________
૧૦૪]
શ્રી આનંદઘન–ચવીશી ઉપગ તત્પરુચિ અથવા સમ્યકત્વના અર્થમાં લીધો છે. તેઓશ્રી એ દર્શનને જ કારણરૂપ ગણી શુદ્ધ અને પવિત્ર બતાવે છે અને નયદ્રષ્ટિથી દર્શનની મહત્તા બહુ સારી રીતે વર્ણવે છે.
આ નયવાદની હકીકત સ્તવનની ત્રીજી ગાથામાં આવવાની છે ત્યાં તેના પર ગુરૂગમની દષ્ટિએ વિસ્તાર થશે, અત્રે નયની નજરે “દર્શનને દેવચંદ્રજી મહારાજના નિરૂપણ પ્રમાણે જોઈ લઈએ. સત્તાની નજરે જોઈએ તે જીવ સિદ્ધ સમાન છે, કારણ કે એનામાં સર્વ કર્મમલ દૂર કરી મૂળગુણેમાં સ્થિરતા લાવવાની શક્તિ છે અને તે એનું પરિણામિક ભાવે સાચું અંતિમ સ્વરૂપ છે. એટલે જુદાજુદા નયે દર્શનને વિચારીએ તે નીચે પ્રમાણે પરિણામ આવે છે – તે વસ્તુની સત્તા (potentility)ને પકડે તે સંગ્રહ નય. પ્રાણીમાં મેક્ષ જવાની સત્તા છે, માટે તે સંગ્રહાયની નજરે સિદ્ધ કહેવાય. તે વસ્તુના નામમાત્રને પકડે તે શબ્દ નય.
પણ એ સર્વ કર્મ ક્ષય કરી મોક્ષ પ્રાપ્ત કરે ત્યારે એવંભૂત નયની અપેક્ષાએ એ સિદ્ધ થયે કહેવાય.
સંગ્રહ નય ભવિષ્યની તાકાતને પણ હુણ કરે છે, જ્યારે એવંભૂત નય તે વર્તમાન રેકડી પરખને જ સ્વીકારે છે.
માત્ર આંખેથી પ્રભુનું દર્શન કરવું તે સ્થળ બાબત નૈગમ નય સ્વીકારે છે. પ્રભુદર્શનને એ દર્શન ગણે, પ્રભુમુદ્રાને જુએ તે પ્રભુદર્યન થયાં છે એમ એ માને આ વિચારણા નગમ નયને આશ્રયીને થઈ.
પ્રભુને કે પ્રભુની સ્થાપનાને વંદન-નમન કરે, તેની આશાતના વજી પ્રભુ શરીરનાં દર્શન કરે તે વ્યવડારનવે પ્રભુદર્શન.
પ્રભુના ગુણને ગ તથા વિકલ્પરૂપ ઉપગ ગમે તે ઈદ્રિયે કરે, એના ગુણગ્રામ કહે અને પ્રશસ્ત રાગે પ્રભુ તરફ આકર્ષાય તે જુસૂત્રનયે પ્રભુદર્શન
અને અંતરંગ પરિણામથી પ્રભુ સાથે વળગણ થાય, તેમની યોગમુદ્રાનું અવલંબન વીતરાગભાવે થાય અને અંતરંગ આત્મસત્તા પ્રગટ કરવા રૂપ સાધ્યરુચિ સાથે તેમનું દેખવું થાય ત્યારે શબ્દ નયે પ્રભુદર્શન થયું કહેવાય.
આવી રીતે જુદા જુદા નયની દૃષ્ટિએ “દર્શન”ને આકાર અથવા સ્વરૂપ ફરતા જાય છે તે “દર્શન’ શબ્દને અનેક મુદ્દાથી જેવાની, એને અભ્યાસ કરવાની અને એનું રહસ્ય સમજવાની જરૂરી બાબત પર આ સ્તવનની વિચારણામાં ધ્યાન ખેંચવાનું છે.
“દર્શન’ શબ્દને જુદા જુદા નયેની અપેક્ષાઓ ઉપર પ્રમાણે ભાવ બતાવી દેવચંદ્રજી મહારાજ સદર સ્તવનમાં કહે છે કે જેમ બીજમાં અનંત વૃક્ષ ઉપજાવવાની સત્તા રહેલી છે, પણ તેને સારી જમીન, સુયોગ્ય ખાતર, પાણી વગેરેને વેગ થાય તે એ વૃક્ષ મૂળ ઘાલે, ઊગે, લેફળે, એ પ્રમાણે ચેતનમાં અનંત શક્તિ છે, પણ તેને શુદ્ધસ્વરૂપી વીતરાગનો વેગ મળે
*
*
*