________________
નથી. અમને નવાઈ ઉત્પન્ન થાય છે કે સાગરજી મહારાજ વ્યાકરણ, કાબે અને શાસ્ત્રોના ભણેલા હેઈ કરીને આવો અસંબદ્ધ અર્થ કેમ કરે છે! તેઓશ્રી એ તરફ જે લગાર ધ્યાન આપે કે “ઉત્સર્પિણ” શબ્દની વ્યુત્પત્તિ અને અર્થ-યોજના શી રીતે છે, તો મને લાગે છે કે તકરારનું સ્થાન ટકી શકે નહિ. જૂઓ–
“” ઉપસર્ગપૂર્વક “” ધાતુની સાથે “મન” પ્રત્યયના સહયોગથી “ઉત્સર્પણ” શબ્દ બન્યો છે. ૬ ધાતુનો અર્થ છે – “ગતિ.” જુઓ, હૈમધાતુપાઠ-~ાદિગણમાં ૧૯૪ મો ધાતુ– દું જત” હવે “ગતિ” એટલે “જવું” એ જાણીતી વાત છે. “તૂ' ઉપસર્ગ, આ સ્થળે સ્વાર્થ ઘાતક યા સ્વાર્થ-પોષક સમજવાનો છે. આ ઉપરથી “ઉત્સર્પણ” ને અર્થ-જવું” થાય છે.
પરંતુ આટલેથી પ્રસ્તુતમાં અર્થસંગતિ થતી નથી. માટે સત્તઘાતને પેરફરાર્થવાહે “a” પ્રત્યય લાવીને અને પછી “' પ્રત્યય જોડીને “ઉત્સર્પણ” શબ્દ બનાવવો જોઈએ. યાદ રાખવું કે ઉત્સર્પણ” શબ્દ બંને રીતે બને છે ખાલી ટૂ-સૂ ધાતુથી અને પ્રેરક–અર્થક “ ” પ્રત્યયસહકૃત –રૂ ધાતુથી. આ બંને રીતમાં પહેલી રીતવાળો “ઉત્સર્પણ” શબ્દ પ્રસ્તુતમાં ઘટતો નથી, માટે બીજી રીતવાળો “ઉત્સર્પણ” શબ્દ અહીં સમજવો જોઈએ. હવે, ખાલી -શ્વર ધાતુનો અર્થ જ્યારે “જવું” થાય છે, તો તેનો પ્રેરક અર્થ, “મોકલવું” “મૂકવું” “ નાંખવું” વગેરે થાય, એ દેખીતી વાત છે. આ ઉપરથી પ્રસ્તુતમાં અર્થોજના બરાબર થઈ શકે છે કે –“દ્રવ્યોત્સર્ષણપૂર્વક” અર્થાત “ દ્રવ્ય મૂકવાપૂર્વક-દ્રવ્ય નાંખવાપૂર્વક આરતી ઉઉતારવી” કહો, આમાં કોઈ પ્રકારનો છે વાંધો ! કોઈ પ્રકારની છે ખેંચતાણ ! જ્યારે આમ સીધો અને સરલ અર્થ બંધ બેસતે છે, તો પછી બોલી બોલવાપૂર્વક એવો વિષમ અર્થ કલ્પવાની કંઈ જરૂર રહે ખરી ? જ્યારે ખાલી ધાતુનો અર્થ “જવું” અર્થાત દ્રવ્યનું જવું” થાય છે, તો પછી તેનો પ્રેરક અર્થ, “દ્રવ્યનું નાંખવું” એજ થઈ શકે એ સુસ્પષ્ટ છે. પછી આમાં તકરારની જગ્યાજ ક્યાં રહે છે!
આમ સુસ્પષ્ટ વ્યુત્પત્તિથી જ્યારે “ઉત્સર્પણ” શબ્દનો અર્થ
