________________
૪૯
પ્રાચીન ભંડારોમાં પીસ્તાલીસ આગમ અને હણે બે લાખો ગ્રંથો મૌજૂદ હેવા છતાં, બોલી બોલવાના વિધાન સમાત્રના શાવિધિમાં આવેલા સરળ શબ્દનેજ (તે પણ ખોટો અર્થ કેરીને પર્યાપ્ત સમજવામાં આવે, એના જેવું સખેદાશ્ચર્ય બીજું કર્યું છે શકે? જે તે સંબંધીનું વિધાન કોઈપણ ગ્રંથમાં નહિં હતું, તે પછી અનેક ગ્રંથોનાં નામે આપવાનું પ્રયોજન શું હતું? અસ્તુ.
બોલી, એ તો કોઈ મોટી બાબત નથી, કારણ કે એ તો લેશના નિવારણને માટે સંઘે દાખલ કરેલો રિવાજ છે; પરન્તુ ચારિત્ર જેવી વસ્તુ, કે જે મોક્ષપ્રાપ્તિનાં સાધનોમાંનું ખાસ એક સાધન છે, તેમાં પણ ફેરફાર થયેલો છે. જૂઓ
સમ્મચારિત્રના બે ભેદ છેઆભ્યન્તરચારિત્ર અને બાહચારિત્ર, તેમાં શુદ્ધ ઉપયોગ, શુદ્ધ ભાવના અને શુદ્ધ ધ્યાન-એ પ્રકારની આત્માની સ્થિતિને આભ્યન્તરચારિત્ર કહેવામાં આવે છે, અને આચાર–અનુષ્ઠાનાદિ ક્રિયા બાચારિત્ર છે. આ બેમાં આત્મન્તરચારિત્ર અમુક નિશ્ચિતરૂપે હમેશાં વ્યવસ્થિત છે, કેમકે આત્માની શુદ્ધ પરિણતિ–એજ આભ્યન્તરચારિત્રનું લક્ષણ હોઈ તે પોતાના સ્વરૂપમાં ત્રણે કાળમાં ચોક્કસ રહે છે. પણ બાહ્મચારિત્ર, તે પ્રમાણે ત્રણે કાળમાં ચોક્કસ રહેતું નથ્થ. કારણ કે-આચાર–અનુષ્ઠાનાદિ બાહ્ય ક્રિયારૂપ છે. અને તેટલાજ માટે તેમાં પરિવર્તનો થયેલાં જોઈએ છીએ. જૂઓ—
આપણું પ્રતિક્રમણે, કે જે આપણી જરૂરની ક્રિયા છે, તેમાં પણ કેટલો બધો ફેરફાર થઈ ગયો છે ? શું કોઈ કહી શકે તેમ છે કે–આપણાં પ્રતિકમણે જેવાં મહાવીરસ્વામીના સમયમાં થતાં હતાં, તેવાં જ (કંઈ પણ ફેરફાર વગર) અત્યારે પણ થાય છે? નહિંજ. પ્રતિક્રમણોમાં બોલાતાં સૂત્રને ઐતિહાસિક દૃષ્ટિએ અવલોકનારા ખુલ્લ ખુલ્લા કહી દેશે કે—“ સલાહંત, આતસ્યા, લઘુશાન્તિ, અજિતશાન્તિ, સંસારદાવા, સંતિકર, બહચ્છાન્તિ વિગેરે જે જે ચિત્યવંદન, અને સ્તુતિ-સ્તોત્રાદિ વાર્તમાનિક પ્રતિક્રમણેમાં બોલાય છે, તે, તેના બનાવનાર મહાત્માઓની પૂર્વેનાં પ્રતિક્રમણમાં નહિં હતાં” “સલાહત ના બનાવનાર કુમારપાલભૂપાલપ્રતિબોધક પ્રભુ શ્રીહેમ
