________________
૩૨
ગુણપ્રત્યે સોપારીનો લાગો હતો; જે લાગાથી રોજ સોલમ સોપારી મંદિરમાં આવતી હતી. રાણા શ્રીકુંભકર્ણના સમયમાં ( સં. ૧૪૯૧ માં ) શ્રીચિંતામણિપાર્શ્વનાથની પૂજા માટે દેલવાડા ( મેવાડ ) મ માંડવી ઉપર ૧૪ ટંકાનો લાગો નાખવામાં આવ્યો હતો.
અત્યારે પણ ઉદેપુરના મહારાણાજીની તરફથી અનેક મંદિરોના સાધન માટે જમીન મળેલી મૌજૂદ છે, તેમ રોકડ રકમ પણ મન્યાજ કરે છે. આવીજ રીતે પૂર્વ દેશમાં પણ ઘણાં મંદિરો એવાં છે કે જેનો નિર્વાહ તે તે મંદિરોને મળેલાં ગામો અથવા આંધેલા લાગાઓથી ચાલે છે.
પરન્તુ ગામ, ગરાસ કે લાગા, દરેક ગામના દરેક દેરાસરોને માટે મળ્યા હોય અથવા મળી શકે . એવું કંઈ નથી. અને તેથીજ, ગમે તે દેરાસરમાં ગમે તે પ્રકારના ઉચિત રિવાજો તેના નિર્વાહને માટે દાખલ કરવામાં આવ્યા હોય, તો તેથી • તે રિવાજ હમેશાંથી ચાલતો આવે છે, અને તેમાં ફેરફાર થઇ શકેજ નહિં; ' એમ કહેવું નિતાન્ત ખોટું છે. ઘણી વખત એવું પણ બને છે. કે–એક રિવાજ એક સ્થળે કંઈ પણ કારણસર દાખલ થયો. ખીજા ગામવાળાએ તેનું અનુકરણ કર્યું; ત્રીજાએ કર્યું-ચોથાએ કર્યું-ખસ ચાલ્યું. વર્ષો જતાં તે રિવાજ સર્વત્ર દાખલ થયો. પરિણામે જાણે કે તે રિવાજ અનાદિકાળથી ચાલ્યો આવતો ન હોય, એવું થઇ ગયું. દૃષ્ટાન્ત તરીકે–સુપન ઉતારવાનો રિવાજ. સુપન ઉતારવાનો રિવાજ નવો દાખલ થયેલો છે, એમાં કોઇથી પણ ના પડાય એમ નથી. અને તેનું પ્રમળ પ્રમાણ એજ છે કેપહેલાં કલ્પસૂત્ર માત્ર સાધુઓજ વાંચતા અને સાધ્વિઓ સાંભળતી. ત્યારે શું તે વખતે સુપન ઉતારવામાં આવતાં હતાં ? નહિઁજ. અતએવ સુપન ઉતારવાનો રિવાજ નવો દાખલ થયો છે, એ નિર્વિવાદ સિદ્ધ છે. અન્ય એમ કે—અમુક વર્ષો ઉપર કોઈ ગામમાં ભક્તિ નિમિત્તે કે ગમે તે કારણથી સુપન ઉતાર્યાં. તેનું અનુકરણ ખીજાએ કર્યું. વધતાં વધતાં આ રિવાજ એટલો બધો વધી ગયો છે, કે પ્રાયઃ ગામેગામ સુપન ઉતારવામાં આવે છે. પરંતુ આથી કોઈ એમ કહે કે સુપનનો રિવાજ અનાદિકાળથી ચાલ્યો આવે છે–પ્રાચીન છે.' તો
તે વાતને આપણે શું સાચી માની શકીશું ? આથી હું તે રિવાજ
.
