________________
અગ્નિ અને પાણીનો તેવો સ્વભાવ જ્યારે પરવાદી જણાવે... ત્યારે - શુષ્કતર્કયુતિથી અગ્નિ અને પાણીના સ્વભાવને જાણવા માટે સોગંદ ખાવા સિવાય બીજો કોઈ જ ઉપાય નથી. આવા પ્રસંગે કોઈ એમ કહે કે “અગ્નિ અને પાણી દૂર હોવાથી અનુક્રમે પાણી અને અગ્નિના સન્નિધાનમાં બાળતો નથી અને ભીંજવતું નથી.”-આના જવાબમાં કુતર્કવાદી વિપ્રકૃe અયસ્કાન્તનું દષ્ટાંત આપે છે, જેનો આશય આ પૂર્વે ઉપર જણાવ્યો છે. લોકમાં પણ એ મુજબ પ્રસિદ્ધ છે. અયસ્કાંત(લોહચુંબક) દૂરથી જ ખેચે છે, નજીકથી નહિ. લોઢાને જ ખેચે છે, તાંબાને નહિ. ખેચે જ છે, કાપતો નથી... આથી સમજી શકાશે કે છવસ્થ આત્માને વિવલિત એક સ્વભાવના જ્ઞાન માટે કોઈ જ ઉપાય નથી. અગ્નિ વગેરેના ભીંજવવાદિ સ્વભાવની કલ્પનાનો બાધ કઈ રીતે થાય છે અર્થાત્ કોઈ પણ રીતે એ કાર્ય(કલ્પનાનો બાધ) કોઈથી પણ નહીં થાય. ૨૩-૯યા
કુતર્કનો બાધ કરવા માટે જણાવેલા ઉપાયનું નિરાકરણ કરાય છે
दृष्टांतमात्रसौलभ्यात्, तदयं केन बाध्यताम् । स्वभावबाधने नालं, कल्पनागौरवादिकम् ॥२३-१०॥
કુતર્કથી બીજી રીતે સ્વભાવની કલ્પના કરવામાં બધા જ પ્રકારનાં દટાંતો સુલભ હોવાથી તે કુતર્કને કોણ નિવારે ? (વાગ્ધતા ના સ્થાને શ્લોકમાં વાર્યતાનું આવો
