________________
શકાશે કે “સ્વભાવ છે અંતે ઉત્તર જેમાં એવો આ કુતર્ક છે. અન્યત્ર એ પ્રમાણે જણાવ્યું છે કે વસ્તુના સ્વભાવથી ઉત્તર જણાવવો...' - યદ્યપિ એ રીતે વસ્તુના સ્વભાવથી ઉત્તર આપવામાં કોઈ દોષ નથી. કારણ કે અગ્નિ ઉષ્ણ છે, જલ શીત છે. ઈત્યાદિમાં હેતુ તરીકે સ્વભાવને જણાવાય છે; પરંતુ સર્વજનપ્રસિદ્ધ પ્રત્યક્ષસિદ્ધ વસ્તુમાં સ્વભાવસ્વરૂપ ઉત્તર આપવામાં દોષ નથી, પણ જ્યાં એકે જણાવેલા સ્વભાવને બીજો ભિન્નસ્વરૂપે જણાવે ત્યારે છવસ્થ આત્માઓ વાસ્તવિક રીતે તે તે વસ્તુના તથાસ્વભાવને પોતાના જ્ઞાનથી જાણી શકતા નથી. તેથી અપ્રસિદ્ધ અતીન્દ્રિય અર્થના જ્ઞાન માટે સ્વભાવસ્વરૂપ ઉત્તર કુતર્કને જ જણાવે છે.. ઈત્યાદિ સ્પષ્ટ છે. ૨૩-૮ાા.
બીજી રીતે કલ્પલા સ્વભાવને તેનાથી વિપરીત રીતે બીજો વાદી સ્વભાવની કલ્પના કરે છે તે જણાવાય છે. અર્થા આઠમા શ્લોકમાં ઉત્તરાથી જણાવેલી વાત સ્પષ્ટ કરાય છે
अपां दाहस्वभावत्वे, दर्शिते दहनान्तिके । विप्रकृष्टेऽप्ययस्कान्ते, स्वार्थशक्तेः किमुत्तरम् ? ॥२३-९॥
દૂરવર્તી લોહચુંબક લોઢાને ખેંચવાનું કાર્ય કરતો હોવાથી; અગ્નિ સમીપે પાણીનો સ્વભાવ બાળવાનો છેએમ જણાવવામાં આવે તો તેની સામે કયો ઉત્તર છે ?”આ પ્રમાણે નવમા શ્લોકનો અર્થ છે. એનો આશય એ છે
