Page Text
________________
।
' રચાતુઠજરી
વિદ00 इस वक्त्रा शबलेत्युक्ते क्रोडीकृतसकलशबलसामान्यं विवक्षितगोव्यक्तिगतमेव शबलत्वं व्यवस्थाप्यते । तदेवमाबालगोपालं
प्रतीतिप्रसिद्धेऽपि वस्तुनः सामान्यविशेषात्मकत्वे तदुभयैकान्तवादः प्रलापमात्रम् । न हि क्वचित् कदाचित् केनचित्य
सामान्यं विशेषविनाकृतमनुभूयते, विशेषा वा तद्विनाकृताः । केवलं दुर्नयप्रभावितमतिव्यामोहवशादेकमपलप्यान्यतरद् RE व्यवस्थापयन्ति बालिशाः । सोऽयमन्धगजन्यायः ॥ __ येऽपि च तदेकान्तपक्षोपनिपातिनः प्रागुक्ता दोषास्तेऽप्यनेकान्तवादप्रचण्डमुद्गरप्रहारजर्जरितत्वाद् नोच्छ्वसितुमपि क्षमाः । स्वतन्त्रसामान्यविशेषवादिनस्त्वेवं प्रतिक्षेप्याः । सामान्यं प्रतिव्यक्ति कथञ्चिद् भिन्नं, कथञ्चिदभिन्नं, कथञ्चित् तदात्मकत्वाद् , विसदृशपरिणामवत्। यथैव हि काचिद् व्यक्तिरुपलभ्यमानाद् व्यक्त्यन्तराद् विशिष्टा विसदृशपरिणामदर्शनादवतिष्ठते, तथा सदृशपरिणामात्मकसामान्यदर्शनात् समानेति, तेन समानो गौरयम, सोऽनेन समान इति प्रतीतेः । न चास्य व्यक्तिस्वरूपादभिन्नत्वात् सामान्यस्पताव्याघातः । यतो स्पादीनामपि व्यक्तिस्वरूपादभिन्नत्वमस्ति, न च तेषां गुणस्पताव्याघातः । कथञ्चिद् व्यतिरेकस्तु स्पादीनामिव सदृशपरिणामस्याप्यस्त्येव । पृथग्व्यपदेशादिभाक्त्वात् ॥
અનેકાન્તવાદથી ઉભયાત્મક્તાની સિદ્ધિ આ ત્રણે પક્ષ પ્રમાણથી બાધિત લેવાથી પરીક્ષાની કસોટીપર ટકી શકે તેમ નથી. જગતમાં સામાન્યવિશેષ ઉભયાત્મક વસ્તુ જ નિર્દોષરૂપે અનુભવાય છે. “અર્થક્રિયાકારિત્વ એ વસ્તુનું લક્ષણ છે, અને શિષ્ટ પરીક્ષકો આ લક્ષણનો અવિકલબોધ અનેકાંતવાદસિદ્ધાંતથી જ ઉપપન્ન કરે છે. તે આ પ્રમાણે ગાય' એવા વચનનાં ઉચ્ચારથી ખુર, ખાંધ, સાસ્ના, પૂંછડું અને શિંગડા વગેરે અવયવોથી યુક્ત વસ્તૃરૂપે તેવી સર્વવ્યક્તિ પ્રતીત થાય છે. અને ત્યારે પાડવગેરેથી વ્યાવૃત્તિ પણ ઉપલબ્ધ થાય છે. અર્થાત “ગાય” એ જાતિવાચક શબ્દથી સર્વ ગાયોમાં સમાનઆકારઆદિ પ્રત્યયની અનુવૃત્તિ થાય છે, અને પાડાઆદિગત ભિન્નઆકાર આદિની વ્યાવૃત્તિ થાય છે. સમાનાકારની અનુવૃત્તિ સામાન્ય છે. અને ભિન્ન-કારની વ્યાવૃત્તિ વિશેષ છે. આમ એક જ શબ્દ દ્વારા સામાન્યવિશેષઉભયનો પરસ્પરાનુવિદ્ધ બોધ થાય છે.
એકાંતવાદીઓનો અંધગજ ન્યાય શંકા:- જયારે “કાબરચિતરી ગાય' એમ કહેવાય છે ત્યારે ત્યાં અમુક ગાયવિશેષનો જ બોધ થાય છે. સામાન્યનો બોધ થતો નથી. તેથી સર્વત્ર સામાન્યવિશેષઉભયાત્મક જ બંધ થાય છે. એ વચન અસંગત ઠરે
સમાધાન :- ત્યાં ગાયવિશેષના બોધની સાથે ગોવસામાન્યનો બોધ પણ સ્પષ્ટપણે થાય જ છે. શંકા - માત્ર “શબળા એવા ઉચ્ચાર સ્થળે શી રીતે ગોત્વનો બોધ થશે?
સમાધાન :- એવા સ્થળે પણ અર્થત: કે પ્રકરણથી ગોત્વનો બોધ થશે. વળી શબળપણે પણ ઘણા ભેદવાળું છે. એ પ્રત્યક્ષસિદ્ધ છે. તેથી જયારે વક્તા “શબળા' એમ બોલે, ત્યારે સકળ શબળગાયોને વ્યાપીને પ્રત્યય થતો હોવાથી, “શબળત્વ એ સામાન્ય બને છે. અને શબળ ગાયોથી ભિન્ન ગાયવગેરેની વ્યાવૃત્તિ થાય છે. આમ આબાળગોપાળપ્રતીતિનો વિષય સામાન્યવિશેષઉભયાત્મક વસ્તુ જ બને છે. માટે એકાન્ત વિશેષ કે ; સામાન્યની પ્રતીતિ કહેવી એ પ્રલાપમાત્ર છે. ક્યાંય પણ કયારેય પણ, કોઈનાં વડે પણ, વિશેષથી રહિત કરી
*
११. जन्मान्धैर्दशभिर्यथाक्रमं पदचतुष्टयश्रोत्रद्वयशुण्डादन्तपुच्छरूपा गजावयवाः स्पृष्टाः । ततः तेऽन्धाः स्वस्पृष्टस्पं स्तम्भाद्याकारकं पूर्णतया गजस्वरूपं प्रतिपद्यमानास्तथैव स्थापयन्ति तदितरनिषेधयन्ति तद्वत् ।
કાવ્ય-૧૪
C
90166
| SR No. | 005720 |
| Book Title | Anyayogvyavacched Dwatrinshika Tika Syadwadmanjari |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | Jayshekharsuri, Ajitshekharsuri |
| Publisher | Jain Sangh Gantur |
| Publication Year | 1992 |
| Total Pages | 376 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 12 MB |