Anyayogvyavacched Dwatrinshika Tika Syadwadmanjari

SR No.: 005720
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Author: Jayshekharsuri, Ajitshekharsuri
Publisher: Jain Sangh Gantur
Publication Year: 1992
Total Pages: 376
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 12 MB

Page 176

H
::::::
EY?::::
3::::
સ્થામંજરી अथ नासौ स्वमपेक्ष्य कर्मतया चकास्तीत्यस्वप्रकाशकः स्वीक्रियते, आत्मानं न प्रकाशयतीत्यर्थः । प्रकाशरूपतया तूत्पन्नत्वात् स्वयं प्रकाशत एवेति चेत् ? चिरञ्जीव । न हि वयमपि ज्ञानं कर्मतयैव प्रतिभासमानं स्वसंवेद्यं ब्रूमः, ज्ञान स्वयं प्रतिभासत इत्यादावकर्मकस्य तस्य चकासनात् । यथा तु ज्ञानं स्वं जानामीति कर्मतयापि तद्भाति, तथा प्रदीप स्वं प्रकाशयतीत्ययमपि कर्मतया प्रथित एव । यस्तु स्वात्मनि क्रियाविरोधो दोष उद्भावितः, सोऽयुक्तः, अनुभवसिद्धेऽर्थे । विरोधासिद्धेः, घटमहं जानामोत्यादौ कर्तृकर्मवद् ज्ञप्तेरप्यवभासमानत्वात् । न चाप्रत्यक्षोपलम्भस्यार्थदृष्टिः प्रसिध्यति । न च ज्ञानान्तरात् तदुपलम्भसम्भावना, तस्याप्यनुपलब्धस्य प्रस्तुतोपलम्भप्रत्यक्षीकाराभावात् । उपलम्भान्तरसम्भावने ॥ चानवस्था । अर्थोपलम्भात् तस्योपलम्भे अन्योन्याश्रयदोषः ॥
अथार्थप्राकट्यमन्यथा नोपपद्येत यदि ज्ञानं न स्यात्, इत्यर्थापत्त्या तदुपलम्भ इति चेत् ? न। तस्या अपि । ज्ञापकत्वेनाज्ञाताया ज्ञापकत्वायोगात् । अर्थापत्त्यन्तरात् तज्ज्ञानेऽनवस्थेतरेतराश्रयदोषापत्तेः तदवस्थः परिभवः तस्मादर्थोन्मुखतयेव स्वोन्मुखतयाऽपि ज्ञानस्य प्रतिभासात् स्वसंविदितत्वम् ॥
ઉત્તરપક્ષ:- આ અર્થપત્તિ પણ જ્ઞાપક (પ્રમાણજ્ઞાન) છે. તે પોતે જો જ્ઞાપક તરીકે અજ્ઞાત હોય, તો જ્ઞાપક જી બની ન શકે. તેથી તેનું જ્ઞાન શી રીતે થશે? જો આ અર્થપત્તિનાં જ્ઞાન માટે બીજી અર્થપત્તિ લાવશો તો છે અનવસ્થાદોષ છે. અને જો અર્થજ્ઞાન અર્થપત્તિથી અર્થસંવેદનને સિદ્ધ કરે છે, તેમ કહેશો તો આ બંને અર્થોપત્તિ પરસ્પરનાં જ્ઞાપક બનવાથી અન્યોન્યાશ્રયદોષ પૂર્વવત આવશે. તેથી જ્ઞાન જેમ અર્થોનુખ છે(=અર્થનાં બોધમાં વ્યાકૃત છે)તેમ સ્વભુખ પણ છે. તેથી જ્ઞાન સંવિદિત સિદ્ધ થાય છે. (અહીં અર્થશાન કરણજ્ઞાન છે. અર્થસંવેદન એ જ્ઞતિક્રિયારૂપ છે.)
અનુભૂતિની અનુભાવ્યતાસિદ્ધિ પૂર્વપક્ષ:- અનુભૂતિ =જ્ઞતિક્રિયા)પોતે જો અનુભાવ્ય (=ર્શય)ોય, તો પોતે અનુભૂતિરૂપ નથી, જેમકે ઘડો. ઘો અનુભવ્યું છે તો અનુભૂતિરૂપ નથી. અનુમાન પ્રયોગ:-“જ્ઞાન અનુભવરૂપ હોવા છતાં અનુભૂતિરૂપ નથી કેમકે અનુભાવ્ય છે જેમ કે ઘડે આ હેતુ તમારા સિદ્ધાંતમાં પણ અસિદ્ધ નથી કેમકે તમે જ્ઞાનને સ્વસંવેદ્ય હેવાથી અનુભાવ્ય માનો છો. , ઉત્તરપક્ષ:- આ અર્થઘટન યુક્તિયુક્ત નથી. જેમ જ્ઞાતા જ્ઞાતૃત્વરૂપે પોતાના જ્ઞાતૃત્વને અનુભવે છે તેમ અનુભૂતિને પણ અનુભૂતિરૂપે જ અનુભવે છે. અનુભૂતિને અનુભાવ્યરૂપ માનવામાં કોઈ દોષ નથી. કેમકે તે
યપદાર્થને અપેક્ષીને અનુભૂતિરૂ૫ છે, અને પોતાને અપેક્ષીને અનુભાવ્યરૂપ છે. જૂદી જૂદી અપેક્ષાએ બે ભિન્નધર્મો એકધર્મમાં ઉપપન્ન જ છે. જેમકે એક જ વ્યક્તિમાં પોતાનાં પિતાની અપેક્ષાએ પુત્રપણું અને પુત્રની અપેક્ષાએ પિતાપણું લેવામાં વિરોધ નથી.
જ્ઞાનનાં સ્વસંવેદનની અનુમાનદ્વારા સિદ્ધિ જ્ઞાન સ્વવિદિત છે તે અનુમાનદ્વારા પણ સિદ્ધ થાય છે. અનુમાન પ્રયોગ :- “જ્ઞાન સ્વયં પ્રકાશનું છતું અર્થને પ્રકાશે છે કેમકે પ્રકાશ છે જેમકે પ્રદીપ." શંકા:- સંવેદન (=જ્ઞાન) પ્રકાશ્ય લેવાથી પ્રકાશકોતરીકે અસિદ્ધ છે. સમાધાન :- સંવેદન અજ્ઞાનને દૂર કરવા દ્વારા અર્થમાં પ્રકાશક તરીકે ઉપપન્ન છે. તેથી પ્રકાશક તરીકે અસિદ્ધ નથી.
હા.
8
અનુભૂતિની અનુભાવ્યતાસિદ્ધિ
હાઈ કા કા
કા કા
145)