Page Text
________________
૨/૫૩. ન્યા. મં... વિહિત જે અપવાદ પ્રત્યય, તેના વિષયમાં તે અપવાદ પ્રત્યયો સાથે અસમાનરૂપ એવો અને બસપોડપવાટે વત્સ: પ્રા તે. (પ-૧-૧૬) સૂત્રથી પ્રાપ્ત પણ શીલાદિ - અર્થક ઔત્સર્ગિક : પ્રત્યય ન થાય - એમ કહેવાનો ભાવ છે.
પ્રયોજન - પ્રાપ્તવિધિનો પ્રતિષેધ કરવા માટે આ ન્યાય છે. આ પ્રમાણે ઉત્તરન્યાયનું પણ પ્રયોજન કહેવું. . ઉદાહરણ :- અત્તરશત:, મરધમ, અથવા સાધુ અતીતિ એ પ્રમાણે વિગ્રહ કરીને બતળુિ: જામ્ વગેરે પ્રયોગોમાં માન્યતઃનિરાછાપૂહિરવૃતિવૃધિવપ્રિનનીપત્ર
: (૫-૨-૨૮) સૂત્રથી રૂભુ પ્રત્યય જ થાય, પણ તૃત શીત્તધર્મસાધુપુ (પ-ર-૨૭) સૂત્રથી તૂન પ્રત્યય ન થાય. તેથી શીલ વગેરે અર્થમાં મનહૂર્તા જામ્ | વગેરે તૃન પ્રત્યયાત પ્રયોગ સાધુ નથી. - જ્ઞાપક :- આ ન્યાયનું ઉપપોદક = જ્ઞાપક છે, પહિંન્દુ તી | એ પદ્ ગ. ૪ ધાતુ છું અનુબંધવાળો હોવાથી ડિતો નાદ્યત્તાત્ (૫-૨-૪૪) સૂત્રથી જ મન પ્રત્યય સિદ્ધ હોવા છતાં ભૂષા ધાર્થવૃધિશ્વનgવશ્વન: (૫-૨-૪૨) એ અને પ્રત્યય કરનાર સૂત્રમાં ૨ કાર વડે પૂર્વસૂત્રથી પદ્ ધાતુનું અનુકર્ષણ કરવું. તે આ રીતે - જો આ ન્યાય ન હોત તો પદ્ ધાતુ વિતું હોવાથી ડિત: (૫-૨-૪૪) સૂત્રથી જ મન પ્રત્યય સિદ્ધ હોવાથી મૂલાધાર્થ૦ (૫-૨-૪૨) એ અને પ્રત્યય કરનાર સૂત્રમાં પદ્ ધાતુથી મન પ્રત્યય કરવા માટે શા માટે ૨ વડે પદ્ ધાતુનું અનુકર્ષણ કરાય ? અર્થાત્ નિરર્થક હોયને ન કરવું જોઈએ.
શંકા :- નપતાઃ (૫-૨-૪૧) સૂત્રથી વિહિત ૩ન્ પ્રત્યય વડે મન પ્રત્યય બાધિત હોવાથી પત્ ધાતુથી મન પ્રત્યય પ્રાપ્ત થશે નહિ. આથી મન પ્રત્યયની પ્રાપ્તિ માટે ૨ વડે મન પ્રત્યયનું અનુકર્ષણ કરવું (અપ્રાપ્ત વિધિની પ્રાપ્તિ માટે હોયને) - સાર્થક થઈ જશે.
. સમાધાન :- ના, અસરૂપોડપવાદ્દે વાત્સ: પ્રફ તે. (પ-ર-૧૬) સૂત્રથી અપવાદ વિષયમાં – અસરૂપ એવો ઉત્સર્ગ અને પ્રત્યય હોવાથી - વિકલ્પ મન પ્રત્યય રૂપ ઉત્સર્ગ વિધિની અનુજ્ઞા – સંમતિ આપેલી છે. આથી મન પ્રત્યયનો ૩| પ્રત્યય વડે બાધ થવો સંભવિત નથી. આથી ડિત:(૫-૨-૪૪) સૂત્રથી હું અનુબંધવાળા પદ્ ધાતુથી બન પ્રત્યયની પ્રાપ્તિ સિદ્ધ જ છે. કહેવાનો આશય એ છે કે ડિત: (-૨-૪૪) સૂત્રથી થતો પદ્ વગેરે ધાતુથી મન પ્રત્યય એ ઉત્સર્ગ વિધિ છે. અને પદ્ ધાતુથી તપતપ (૫-૨-૪૧) થી થતો ૩ળું પ્રત્યય એ અપવાદવિધિ છે. વળી અસરૂપ પણ છે. એટલે મસરૂપોડપવા(૫-૧-૧૬) સૂત્રથી ૩[ પ્રત્યય થયે, પક્ષે હત:૦ (૫-૨-૪૪) સૂત્રથી મન પ્રત્યય પ્રાપ્ત જ છે.) માટે પૂષાધાર્થ૦ (૫-૨-૪૨) સૂત્રમાં પદ્ ધાતુથી મન પ્રત્યયની પ્રાપ્તિ માટે ૨ થી પદ્ ધાતુનું અનુકર્ષણ આ ન્યાય વિના નિરર્થક જ બની જાય છે.
, પરંતુ, આ ન્યાય વડે શીલાઘર્થક – પ્રત્યયોમાં અસરૂપ-ઉત્સર્ગવિધિનો નિષેધ કરેલો છે અને તેથી ઉમ્ પ્રત્યયથી મન પ્રત્યાયનો બાધ કરાશે - એવી શંકા કરીને મન પ્રત્યયના વિધાન
૪૬૫
-
| SR No. | 005716 |
| Book Title | Nyaya Sangraha |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ratnavallabhvijay |
| Publisher | Omkarsuri Aradhana Bhavan |
| Publication Year | 2001 |
| Total Pages | 688 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 15 MB |