Page Text
________________
ન્યાયાર્થમંજૂષા અને સ્વોપજ્ઞન્યાસનો સવિવેચન ગુર્જરાનુવાદ. છે. આ ન્યાય ન હોત તો મમ્ પ્રત્યય કૃત્ જ લેવાય, અન્ય નહિ, એ જણાવવા કોઈ વિશેષણ મુકવું જોઈએ. પણ આ ન્યાયથી સહચારી – અવ્યભિચારી કૃત્ એવા તુમ્ પ્રત્યયના સાહચર્યથી કૃત મમ્ પ્રત્યય જ લેવાશે, વિભક્તિ પ્રત્યય અમ્ નહિ, એવા ખ્યાલથી સૂત્રમાં કોઈ વિશેષણ આપેલું નથી. આમ આ ન્યાયની આશાથી વિશેષણોક્તિનો અભાવ સંગત થતો હોય તે આ ન્યાયને જણાવે છે.
અનિત્યતા :- આ ન્યાય અસ્થઇ અર્થાત્ અનિત્ય છે. વચમ્ (૧-૧-૩૪) આ અવ્યયસંજ્ઞા કરનારા સૂત્રમાં વહૂ અને તરસ (ત) એ અવ્યભિચારી તદ્ધિત પ્રત્યયોના સાહચર્યથી ફક્ત તદ્ધિત મામ્ પ્રત્યયની જ અવ્યયસંજ્ઞા થાય છે, એવું નથી. કિંતુ, ધાતોને સ્વરાત્રિમ્ પરોક્ષાયા:૦ (૩-૪-૪૬) સૂત્રથી પરોક્ષાવિભક્તિના સ્થાને થયેલ મામ્ આદેશની પણ અવ્યયસંજ્ઞા થાય છે. A. અને આથી રૂટું બનયોતિશયેન કમ્ એવો વિગ્રહ કરીને થતાં તિરમ્ | એવા રૂપમાં કમ્ શબ્દથી દયવિષે વ તરમ્ (૭-૩-૬) સૂત્રથી તરન્ પ્રત્યય લાગતાં, ત્યાડચયાસર્વે તયોરન્તર્યામ્ (૭-૩-૮) સૂત્રથી તર૬ પ્રત્યયના અંત્ય માં કારનો મામ્ આદેશ થાય છે, અને આ મામ્ આદેશ થતાં, મામ્ પ્રત્યયાત ઉતરીમ્ શબ્દની આગળ રહેલ પ્રથમા સિ પ્રત્યયનો જેમ વ્યયસ્થ (૩-૩-૭) સૂત્રથી લોપ થાય છે, તેમ (પત્ર + મામ્ + ષ =) પયગુરુષ' | વગેરે રૂપમાં પરોક્ષાવિભક્તિના સ્થાને થયેલ એવા પણ મામ્ આદેશની અવ્યયસંજ્ઞા થવાથી આગળ રહેલ તૃતીયાવિભક્તિ એ. વ. ૮ પ્રત્યયનો વ્યયસ્થ (૩-૨-૭) સૂત્રથી લોપ સિદ્ધ થયો. (૨/૬)
સ્વોપણ વ્યાસ
૧. પવિયાજીરુ ના / અહિ પરોક્ષાવભાવ પામેલાં હું (1) પ્રત્યયનો કમ્ આદેશ
થાય છે.
૨. શંકા :- પાવાગ્ર ષા / માં મા ની અવ્યયસંજ્ઞા થવાથી સ્ત્ર વિભક્તિપ્રત્યયનો લોપ સિદ્ધ થયો, એમ કહ્યું. અહિ ‘મા’ અંતવાળો અવયવ જે પવિયા, એની વચમ્ (૧-૧-૨) સૂત્રથી અવ્યયસંજ્ઞા થવાથી અવ્યય (૩-૨-૭) સૂત્રથી ટા વિભક્તિ પ્રત્યયનો લોપ થશે જ. તો અહિ ‘' વિ. પ્રત્યાયની ઉત્પત્તિનું શું ફળ છે ? અથાત નિરર્થક હોવાથી વિભ. પ્રત્યય ન લગાવવો જોઈએ.
સમાધાન :- પાયામ્ + = પવયાગ્રા / અહિ જ કારનો અનુસ્વાર () આદેશ થવો એ જ વિભક્તિ ઉત્પત્તિનું ફળ છે. તે આ પ્રમાણે - જો વિભક્તિની ઉત્પત્તિ ન થાય તો વયમ્ એ વિભફત્યંત ન હોવાના લીધે પદ ન બને. કારણ, વિભક્ત ને જ પદ કહેલું છે. આમ જ કાર એ પદને અંતે નહિ હોવાથી તૉ કુમો ચગ્નને (૧-૩-૧૪) સૂત્રથી વિકલ્પ નો અનુસ્વાર નહિ થાય. કિંતુ માં દુહુર્નેડોડપરાન્ત (૧-૩-૩૯) સૂત્રથી પૂર્વના જ કારનો નિમિત્ત વ્યંજનના વગનો અંત્ય (3) જ થવાનો પ્રસંગ આવે. પણ પાયામ્ થી વિભક્તિની ઉત્પત્તિ થયે તો મામ્ પદને અંતે આવે અને તેથી જ કારનો તૉ કુમો (૧-૩-૧૪) સૂત્રથી વિકલ્પ નો અનુસ્વાર પણ સિદ્ધ થશે. (એટલે વયજીપા માં ૫ ના અનુનાસિકની જેમ પયૉર્જા / રૂપમાં નો અનુસ્વાર પણ સિદ્ધ થશે.)
= ૩૦૪
| SR No. | 005716 |
| Book Title | Nyaya Sangraha |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ratnavallabhvijay |
| Publisher | Omkarsuri Aradhana Bhavan |
| Publication Year | 2001 |
| Total Pages | 688 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 15 MB |