Nyaya Sangraha

SR No.: 005716
Original Sutra Author: N/A
Author: Ratnavallabhvijay
Publisher: Omkarsuri Aradhana Bhavan
Publication Year: 2001
Total Pages: 688
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 15 MB

Page 288

ન્યાયાર્થમંજૂષા અને સ્વોપજ્ઞન્યાસનો સવિવેચન ગુર્જરાનુવાદ. થતો નથી. આથી ક્વચિત અનુબંધ વડે અસારૂપ્ય | અસમાનરૂપ (વાળાપણું) પણ થાય છે. તેથી પિતા ત્વા જત: I સ્થળે પિતૃ શબ્દથી ઋતુશનપુરૂવંશોડનેદ8 સેf : (૧-૪-૮૪) સૂત્રથી જે પ્રથમ સિ પ્રત્યયનો ડા આદેશ કરાયો છે, તે અને દ્વિતીયકૃત્ય ક્ષેત્રે તિ: I (બીજીવાર ખેતર ખેડીને ગયો) અહિ તીય પ્રત્યયાત શબ્દથી તીવૂવીનાત્ 'I #પ ડાન્ (૭-૨-૧૩૫). સૂત્રથી કૃષિ વિષયક અર્થમાં 9 ધાતુના યોગમાં જે ડાન્ પ્રત્યય આવેલો છે, આ બન્નેય ડો. અને ડીમ્ પ્રત્યયો વચ્ચે અનુબંધના કારણે અસમાનરૂપ થયું જ. અને તેથી જ પિતા વા ગત: I સ્થળે ૩ પ્રત્યયાત પિતૃ શબ્દનો અદ્યનુષ્યડીવશ તિઃ (૩-૧-૨) સૂત્રથી પ્રાપ્ત ગતિસંજ્ઞા ન થવાથી તિ ચતપુરુષ: (૩-૧-૪૨) સૂત્રથી સમાસ ન થયો. આથી પૂર્વોત્તરપદની વ્યવસ્થાનો પણ અભાવ થવાથી મન: ક્વો યમ્ (૩-૨-૧૫૪) સૂત્રથી સ્વી નો ચમ્ આદેશ ન થયો. જયારે દ્વિતીયાવૃત્ય ક્ષેત્રે જત: આ પ્રયોગમાં ડાન્ પ્રત્યયાત દ્વિતીય શબ્દની ઝર્યાદિ (૩-૧-૨) સૂત્રથી ગતિસંજ્ઞા થવાથી અતિ ચ:૦ (૩-૧-૪૨) સૂત્રથી સમાસ થયો. માટે પૂર્વપદ - ઉત્તરપદની વ્યવસ્થા થવાથી મનગં: ક્વો યમ્ (૩-૨-૧૫૪) સૂત્રથી સ્વી નો ચમ્ આદેશ પણ થયો જ.
બાકીના બે અંશની અર્થાત્ અનેકસ્વરત્વ - અનેકવર્ણત્વ અંશની સ્યાદ્વાદિતા - અનેકાંતતા - અનિત્યતા પ્રગટ થતી નથી. અર્થાત્ તે બે અંશોમાં પ્રસ્તુત ન્યાય નિત્ય જ જણાય છે. માટે અનુબંધના વશથી અનેકસ્વરત્વ અને અનેકવર્ણત્વ ન જ થાય. (૧/૩૪)
સ્વોપણ વ્યાસ
૧, સશસ્ત્રાર્થમ્ ! એટલે સર્વ પ્ય એવા પ્રત્યયનો આદેશ તે સવાદશ, તેના ભાવની (સવદિશપણાની) પ્રાપ્તિ માટે ર્ એમ અભેદ નિર્દેશ કરેલો છે.
૨. અહીં જો ગાયા | એ પ્રમાણે ભેદવડે નિર્દેશ કરાય, ત્યારે કષ્ટચાવ70 (૭-૪-૧૦૬) એ પરિભાષાથી અંત્ય સાપૂ પ્રત્યયનો જ ર્ આદેશ થવાનો પ્રસંગ આવે, પણ આ સહિત સામ્ પ્રત્યયનો ૬ આદેશ સિદ્ધ ન થાય.
શંકા - સનાર્થે વૃદ્ધ (૨-૪-૭૮) સૂત્રથી g આદેશ મળ્યું કે ત્રુ પ્રત્યાયના સ્થાને જ થાય. આથી પ્રત્યયનો આદેશ હોવાથી તલાશાસ્તત્િ / એ યુક્તિથી પ્ય એ પ્રત્યય જ ગણાશે. અને માર્ તો સ્વયં પ્રત્યય જ છે. આથી અને એ બે મળીને નિષ્પન્ન થયેલ એ પણ પ્રત્યય જ કહેવાશે. કારણ કે પ્રત્યય - દ્વયથી (બે પ્રત્યયથી) જ ઉત્પન્ન થયેલ છે. બ્રાહ્મણ માતા - પિતાનો પુત્ર બ્રાહ્મણ જ કહેવાય, તેની જેમ....
વળી પ્રત્યયનો જે આદેશ છે તે એકવર્ણવાળો હોય કે અનેકવર્ણવાળો હોય, તો પણ તે આદેશ પ્રત્યયસ્થ (૭-૪-૧૦૮) પરિભાષાથી સર્વ = સંપૂર્ણ પ્રત્યયનો જ થાય. આથી છાયા ૬ શનિ / એ પ્રમાણે ભેદવડે નિર્દેશ કરવામાં પણ રંર્ આદેશ એ સંપૂર્ણ એવા જ Mા નો થશે, કેવળ સામ્ નો નહિ થાય. આથી છ પુત્રપત્યો: ૦ (૨-૪-૮૩) સૂત્રમાં અભેદ નિર્દેશ કરવો વ્યર્થ જ બની જવાની આપત્તિ આવે છે.
૨૪૦