________________
અતિશયે અને પ્રાતિહાર્યો અંગેનું સાહિત્ય ૩૫ ઓળખાવાતાં આઠ પ્રાતિહાર્યોને લગતા સાહિત્યની સમય અને સાધન અનુસાર ભાષાદીઠ નીચે પ્રમાણે નેંધ લઉં છું :
[અ] ચાર મૂલાતિશય અગેનું સાહિત્ય સંસ્કૃત–મૂલાતિશય એ નામ, એની સંખ્યા, એને લગતે કમ તેમ જ એની આછી રૂપરેખા એ બાબતે સમભાવભાવી હરિભદ્રસૂરિએ અનેકાન્તજયપતાકાની પજ્ઞ વ્યાખ્યા (ખંડ ૧, પૃ. ૪)માં રજૂ કરી છે.
અન્ય વ્યવચ્છેદાત્રિશિકા ઉપર મલિષેણસૂરિએ શકસંવત્ ૧૨૧૪ અર્થાત્ વિ. સં. ૧૩૪માં સ્યાદ્વાદમંજરી નામની જે વૃત્તિ રચી છે તેમાં પૃ. ૩માં ચાર મૂલાતિશનાં નામ અને એના ઉદ્દભવને ઉલ્લેખ છે.
કેટલાક ગ્રંથકારોએ પિતાના કે અન્યકર્તક ગ્રંથના સંસ્કૃત વિવરણમાં મૂળ ગ્રંથના મંગલ-કલેકમાં જે કંઈ તીર્થકરની સ્તુતિ કરાઈ હોય તે તેમને અંગેનાં વિશેષણે કયા કયા મૂલાતિશનું સ્પષ્ટપણે સૂચન કરે છે તે વાત અને ચાર કરતાં ઓછા જણાય તે તેને ઉપલક્ષણથી નિર્દેશ કરાયાની બીના દર્શાવી છે. દા. ત. ઉપર્યુક્ત હરિભદ્રસૂરિએ અનેકાન્તજયપતાકાને અંગે અને “કલિકાલસર્વજ્ઞ હેમચન્દ્રસૂરિએ યોગશાસ્ત્રની પણ વૃત્તિમાં એટલે કે સ્વકૃત ગ્રન્થના વિવરણમાં અને મલ્લિષેણસૂરિએ હિંમ દ્વત્રિશિકાને અંગે એટલે કે અન્યકક ગ્રન્થના વિવરણમાં તેમ કર્યું છે. - સેમસુન્દરસૂરિના શિષ્ય રત્નશેખરસૂરિએ સવિહિ (ગા. ૧)
' ૧ આ પૃષ્ઠક “ભાડારકર પ્રાચ્યવિદ્યા સંશોધન મંદિર” તરફથી પ્રકાશિત આવૃત્તિનું છે.
