________________
અતિશય અને પ્રાતિહાર્યો (૪) અતિશયો અને પ્રાતિહાર્યોને અંગેનું સાહિત્ય
સામાન્ય રીતે પ્રાયઃ પ્રત્યેક સંસારી જીવ આવી પડેલું દુઃખ દૂર થાય અને ભવિષ્યમાં કેઈ પણ જાતનું દુઃખ ન પડે એટલે કે સમસ્ત દુઃખને આત્યન્તિક નાશ થાય એમ ઈચ્છે છે એટલું જ નહિ, પણ સાચું, સંપૂર્ણ અને શાશ્વત સુખ સાંપડે એવી તીવ્ર અભિલાષા પણ સેવે છે અને એ માટે એને જે માર્ગ સૂઝે તે એ ગ્રહણ કરે છે. અત્યાર સુધીમાં દેશવિદેશના કેટલા યે મહાપુરુષોએ પોતપોતાના સમયની પરિસ્થિતિને લક્ષમાં રાખીને પિતાના જ્ઞાન અનુસાર માર્ગદર્શન કરાવ્યું છે– ઉપદેશ આપે છે–દેશના દીધી છે. એ દેશના સંસારસાગર તરી જવામાં સહાયક હોવાથી કે સહાયક બનાવી શકાય તેમ હોવાથી તેને “તીર્થ” કહી શકાય અને સમય-સમયના આવે દેશનાકારને તેમ જ એ દેશનાના વિશિષ્ટ પ્રરૂપકને “તીર્થકર પયગંબર, પ્રેફેટ (uroplet) ઇત્યાદિ નામે ઓળખાવી શકાય, જૈન દર્શન પણ ચતુર્વિધ સંઘરૂપ તીર્થ સ્થાપનારા અને એકાતે હિતકારી દેશના આપનારાને તીર્થકર, તીર્થકર, તીર્થકૃત, જિનેશ્વર, જિનવરપતિ, બુદ્ધ ઈત્યાદિ નામે સંબંધે છે અને
૧. “તીર્થકર' શબ્દ જૈન તીર્થકરે માટે જ નહિ પણ અન્યદર્શનીય માટે પણ વપરાય છે અને વીતરાગસ્તોત્ર (પ્ર. ૪, લે. ૭)માં “તીર્થકર શબ્દ આ અર્થમાં વપરાય છે.
