________________
૨૧૦ સાતપુત્ર શમણ ભગવાન મહાવીર
સ્પષ્ટ શબ્દોમાં કહું તે જૈન દર્શનમાં જેટલે અંશે સ્યાદ્વાદને યથાગ્ય સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે એટલે અંશેએનાથી દસમે ભાગે પણ આ ઉમદા અનેકાન્તવાદને અન્ય દર્શનમાં સ્થાન આપવામાં આવ્યું નથી. આ અપૂર્વ સિદ્ધાન્તની જૈન દર્શનમાં વ્યાપકતા જોઈને તે વિદ્વાને આ દર્શનને “સ્યાદ્વાદ-દર્શન” તરીકે ઓળખાવે છે. સ્યાદ્વાદ એક એવી અપૂર્વ કંચી છે કે જેની મદદથી અનેક ગૂંચવણેનાં–સામાજિક અને સાંપ્રદાયિક ગૂચેનાં તાળાં ખેલી શકાય છે. આ સ્યાદ્વાદ જ એક એવું અપૂર્વ વ્યાસપીઠ – લેટર્ફોર્મ (platform ) છે કે જેના ઉપર બેસવાનું અને એકબીજાના વિચારોની આપલે કરવાનું સૌ કઈ દાર્શનિક સહર્ષ સ્વીકારી શકે છે. આ સંબંધમાં વિશેષ ન કહેતાં એટલું જ કહીશ કે સંકુચિત દષ્ટિને–એકપક્ષીય પક્ષપાતને બહિષ્કાર કરનારું આ અણમેલું સાધન છે. એના જેવું બીજું એક સાધન આ ધરતી ને ચારે ખૂણામાં પણ શોધ્યું સાંપડે તેમ નથી.
આ સાધનને તેના સાધક-પ્રરૂપક શ્રી મહાવીરથી હું જુદું પાડી શક્તા નથી. પ્રભુની રગેરગમાં સ્યાદ્વાદનું લેહી ફરી રહ્યું હતું. આને લઈને તે તેઓ પરમત સહિષ્ણુતાની પરાકાષ્ઠાએ પહોંચી શક્યા હતા. આનું મારે આપણે મૂર્ત ઉદાહરણ આપવું પડશે કે? એમ જ હોય તે સુપ્રસિદ્ધ ગણધરવાદ તરફ નજર કરવા તસદી લેશે.
ચાર વેદમાં પારંગત અને ચૌદ વિદ્યાના પારગામી વિપ્રવર્ય ગૌતમસ્વામીને પ્રતિબંધ પમાડતી વેળાએ–તેમની જીવ છે કે નહિ એ શંકાનું શાંત ચિત્તે સમાધાન કરતી વેળાએ. ભગવાન મહાવીરે વેદવાકયોનું પણ અવલખન કર્યું છે. વેદને
