________________
કર્મવાદનાં રહસ્યો
પ્રકારનાં કર્મો ઉદયમાં આવવા આગળ આવે છે. આ આઠેય પ્રકારનાં કર્મો જુદી જુદી તીવ્રતાથી અને રસથી બંધાયાં હોય છે, તેથી તેના ભોગવટામાં પણ તરતમતા રહે છે. કોઈ કર્મનું વદન વધારે હોય તો કોઈ કર્મના વેદનની માત્રા ઓછી હોય.
આઠેય પ્રકૃતિનાં કર્મોનો ઉદય ગંગાના વિશાળ પટની જેમ એક સાથે નજરે પડે છે. પણ આ વિશાળ પટનું સ્વરૂપ પ્રાપ્ત કરતાં પહેલાં ગંગામાં અનેક નાનાંમોટાં ઝરણાંઓ ભળી ગયાં હોય છે, તેવી રીતે જે કર્મો ઉદયમાં આવે છે તેમાં કોઈ હજારો વર્ષ પહેલાં બંધાયું હોય તો કોઈ સેંકડો વર્ષ પહેલાં. વળી કોઈ કર્મ તીવ્ર રસથી બંધાયેલું હોય છે તો કોઈ સામાન્ય હળવા ભાવથી બંધાયેલું હોય છે અને તેથી બધાં કર્મોના વેદનમાં પણ તરતમતા-વત્તાઓછાપણું રહે છે. વળી આઠેય પ્રકારનાં કર્મોનો ઉદય એક સાથે પ્રવર્તતો હોય છે તેથી જે કર્મનું વદન તીવ્ર અને વધારે તેની જ પ્રધાનતા રહે અને અલ્પ વેદનવાળાં કર્મો ગૌણ બનીને પાછળ પડી જાય કે પ્રધાનકર્મની અસરમાં તણાઈ જાય. મોટા માણસની હાજરીમાં નાના માણસની હાજરીની નોંધ ન લેવાય કે તેનો ભાવ ન પુછાય પણ તેથી કંઈ નાના માણસની હાજરીનો અભાવ થઈ જતો નથી. આ ઉપરથી એક વાત સમજી લેવા જેવી છે કે તીવ્ર પુણ્યકર્મોનો ઉદય પ્રવર્તતો હોય તો સામાન્ય પાપકર્મોનો ઉદય તેની સાથે ઘસડાઈ જાય અને તેની ખાસ અસર ન વર્તાય. એવું જ પાપકર્મના તીવ્ર ઉદયમાં પણ બને કે સામાન્ય પુણ્યકર્મની અસર ખાસ ન વર્તાય.
કર્મની બાબતમાં જે મહત્ત્વની ગેરસમજો છે એમાં એક છે કર્મના ઉદયમાં આવવાના કાળની-સમયમર્યાદાની જેને વિષે આપણે ચર્ચા કરી. એવી જ બીજી મોટી ગેરસમજ કર્મના બંધ અને ઉદયના સ્વરૂપ વિશે છે. જીવે જે સ્વરૂપે કર્મો બાંધ્યા હોય છે તે જ સ્વરૂપે કર્મો ભાગ્યે જ ઉદયમાં આવે છે. કારણ કે કર્મના બંધ ઉપર વર્તમાનનાં સતત બંધાતા અને ભોગવાતાં કર્મોનાં પ્રભાવ પડે છે જેને પરિણામે અગાઉ બંધાયેલાં કર્મોમાં સતત ફેરફાર થયા કરે છે. અમુક અપવાદ જેવા કે