________________
કર્મબંધનું કમ્પ્યૂટર
પરિણામ આપશે. આને પ્રકૃતિબંધ કહે છે જેને આઠ પ્રકારનો ગણવામાં આવે છે. કેટલાંક કર્મો જીવની જ્ઞાનદશાને આવરી લે છે તો કેટલાંક તેની દર્શનશક્તિને આવરે છે. કેટલાંક કર્મ જીવને મોહાંધ બનાવી ભ્રમમાં નાખનાર હોય છે જેને પરિણામે જીવને જે ઇષ્ટ છે તે અનિષ્ટ લાગે; અને જે અનિષ્ટ છે તે ઇષ્ટ લાગે. આ પ્રકારના કર્મથી જીવ ભ્રામક માન્યતા સેવે છે. વળી, આ પ્રકારનું બીજું જોડિયું કર્મ છે, ने જીવને યથાયોગ્ય પ્રવૃત્તિ કરવા દેતું નથી. તેની અસર હેઠળ જીવ કરવા યોગ્ય નથી કરતો. ઘણી વાર તેની માન્યતા સાચી હોય, વાત સાચી કરતો હોય પણ તે પ્રમાણે આચરણ ન કરી શકે. આ પ્રકારનું કર્મ મનુષ્યની કાર્યશકિતને રોકે અથવા તો વિપરીત આચરણ કરાવે. અમુક પ્રકારનાં કર્મોથી મનુષ્યને સુખ-શાંતિનો અનુભવ થાય છે તો વળી અમુક પ્રકારનાં કર્મોના પ્રભાવ હેઠળ જીવને અશાંતિ, દુઃખ અને વેદનાનો અનુભવ થાય છે. જીવ પોતાના જ કર્મના બંધથી હવે પછી તેનો જન્મ કઈ ગતિમાં થશે તે નકકી કરે છે અને તે ગતિમાં આયુષ્યના કેટલા પરમાણુઓનો જથ્થો ભોગવશે તે પણ નકકી કરી નાખે છે. હવે પછીના ભવમાં જીવ, પશુ, દેવ કે નારકીનું આયુષ્ય ભોગવશે તે વાત પણ જીવનાં કર્મોથી જ નકકી થાય છે.
૨૩
આમ, જીવની ગતિ તેના પોતાના કર્મને આધીન છે એટલું જ નહીં પણ તેનો દેખાવ કેવો હશે, તે સુંદર, સોહામણો દેહ ધારણ કરશે કે કદરૂપો-બેડોળ દેહ ધારણ કરશે તેનો આધાર પણ પોતાનાં કર્મ ઉપર રહે છે. જીવને યથા-તથા ભવમાં ઇન્દ્રિયો સાંગોપાંગ મળશે કે ખોડખાંપણવાળી મળશે, તે બુદ્ધિશાળી થશે કે ઠોઠ-ગમાર રહેશે, તેનો કેવો પ્રભાવ પડશે, કીર્તિ કે અપકીર્તિ મળશે આ બધાંને આધાર જીવે પોતે બાંધેલાં કર્મોને આધીન છે. અરે, તે ઉચ્ચ કુળમાં જન્મશે કે નીચ કુળમાં જન્મશે, જન્મની સાથે તેને સારા અને અનુકૂળ સંજોગો મળશે કે પ્રતિકૂળ વાતાવરણ મળશે એ બધાનો આધાર પણ જીવે પોતે બાંધેલાં કર્મો ઉપર છે.