________________
વિચક્ષણ સુકાની
૧૫૭ સોનાની ઈંટની કથામાં કર્મનો મહત્વનો એક મર્મ છુપાયેલો છે. શેઠ વિચક્ષણ હતા, ધર્મિષ્ઠ હતા અને કર્મના નિયમોના જાણકાર હતા. કરેલાં કર્મને બદલવાં એક વાત છે અને તે ઘણી મુશ્કેલ છે. પણ ઉદયમાં આવેલાં કર્મ તો ભોગવવાં જ પડે. શેઠ સોનાની ઈંટના એંધાણથી ઉદયમાં આવી રહેલાં કર્મોને પારખી જતા હતા. પુણ્યકર્મનો ઉદય આવે ત્યારે ચારે બાજુ વાહ-વાહ થાય, ભૂલ થાય તો પણ તે લાભમાં ઊતરે. પાપકર્મનો ઉદય આવે ત્યારે બધું અવળું પડે.
શેઠ ઈંટ પાછી ફરે છે કે નહીં તેને આધારે પોતાની બદલાતી દશાનો અંદાજ લગાવી લેતા હતા અને તે પ્રમાણે પોતાની પ્રવૃત્તિમાં વધઘટ કરી લેતા હતા. તેથી સારી દશાનો તેમને વધારે લાભ મળતો હતો અને ખરાબ દશામાં નુકસાન ઓછું થતું હતું. વળી, તેઓ જાણતા હતા કે કર્મના ઉદય પ્રમાણે દશા પલટાય છે. તેથી દાન-ધર્મ જેવી પુણ્યપ્રવૃત્તિઓમાં ઓટ ન આવવા દેતા. આમ, માઠી દશામાં પણ તેઓ પુણ્ય તો એકઠું કરંતા રહેતા. કર્મના ઉદયથી માહિતગાર હોવાને કારણે ગમે તે દશામાં પણ તેઓ સ્વસ્થ રહી શકતા હતા. તેથી દશા પણ તેમને ઝાઝી હેરાન કરી શકતી નહીં. આમ શેઠ સારી દશાનો પૂરો લાભ લઈ લેતા અને માઠી દશાની વેળાએ સાવધ હોવાથી મોટા નુકસાનમાંથી બચી જતા હતા.
આમ શેઠ બહુ વિચક્ષણ હતા. કર્મના મર્મને તેઓ સમજતા હતા તેથી જેમ કુશળ સુકાની સાગરની સફરમાં પવનને પારખીને નાવના સઢ ખોલી નાખે કે ઉતારી લે તેમ શેઠ આવતી દશાનાં એંધાણ વર્તી પોતાની પ્રવૃત્તિનો દોર લંબાવતા કે ટૂંકો કરતા. આપણે જે કર્મની નીતિ-રીતિ સમજીને કામ કરીએ તો આપણી આપત્તિઓ અલ્પ થાય અને સંપત્તિ વિપુલ થાય. આપત્તિનો ઘા ઓછો લાગે અને સંપત્તિ સમતાથી જીરવાય. કર્મનો ભોગવટો એ પણ એક કળા છે. એમાંય પુરુષાર્થને અવકાશ છે.
