________________
૧૩. આંતરિક પુરુષાર્થ
(વછૂટતાં કર્મો)
પૂર્વે યજ્ઞદેવ નામનો એક બ્રાહ્મણ હતો જેને પોતાના જ્ઞાનનો ખૂબ ઘમંડ હતો. ધર્મ અંગે વાદ કરવા તે હંમેશાં ઉત્સુક રહેતો હતો. તેની એ શરત હતી કે જે મને વિવાદમાં હરાવશે તેનો હું શિષ્ય થઈ ને રહીશ અને જો સામી વ્યક્તિ હારે તો તેણે મારા શિષ્ય થવું પડશે. યોગાનુયોગ તેને એક બાળસાધુ સાથે મિલાપ થયો. તેની તેણે અવહેલના કરતાં બાળસાધુએ કહ્યું, 'તમે મારા ગુરુ સાથે વિવાદ કરો. મને નાનો જાણી શા માટે રંજાડો છો?” યજ્ઞદેવ આમ અન્ય ધર્મના વયસ્ક સાધુ સાથે વિવાદ કરવા ગયા. લાંબો સમય તેણે પોતાના મતનું ખંડન કર્યું અને અન્ય મતનું ખંડન કર્યું છતાંય તે વાદવિવાદમાં હારી ગયો. શરત પ્રમાણે તેણે અન્ય ધર્મની દીક્ષા અંગીકાર કરી અને હરાવનાર ગુરુ પાસે શિષ્ય થઈને રહેવા લાગ્યો.
કાળક્રમે તેને અન્ય ધર્મની વાતો યથાર્થ લાગી અને પૂર્ણ ઉત્સાહથી તે યતિ ધર્મ પાળવા લાગ્યો. પણ યજ્ઞદેવના સાધુ થવાથી તેની સ્ત્રી ઘણી નારાજ હતી. તે યજ્ઞદેવનો વિરહ સહન ન કરી શકી તેથી તેણે યજ્ઞદેવને પુનઃ પ્રાપ્ત કરવા તેના કામણ-ટ્રમણનો પ્રયોગ કર્યો. દુર્ભાગ્યે તેની અવળી અસર થઈ અને યજ્ઞદેવ મૃત્યુ પામ્યો. પતિના મૃત્યુની પીડાથી અને પસ્તાવાથી એ સ્ત્રી પણ છેવટે સાધ્વીનું જીવન જીવવા લાગી અને સમય જતાં તે મૃત્યુ પામી.
પૂર્વ ભવનો સ્નેહ અને આસકિત હોવાથી આ બંને જણ ત્રીજે ભવે એક જ નગરમાં જન્મ્યાં. સ્ત્રીનો જીવ નગરના શ્રેષ્ઠીની પત્નીની કુખે પાંચ પુત્રો પછી કન્યા તરીકે જન્મ્યો. પાંચ પુત્રો પછી જન્મેલી કન્યા, માતા સુભદ્રા અને સૌને ખૂબ પ્રિય
૧૪૯
